Internationale politiek is een smerige business. Informatie is vaak onbetrouwbaar, belangen staan boven de waarheid en niets is wat het lijkt. De slachtoffers van vlucht MH17 betalen de prijs.

      door Hector Reban

Nog niet eens alle brokstukken van de rampvlucht MH17 hadden de grond geraakt, of een kille propagandaoorlog brak los die het leed van slachtoffers en nabestaanden al gauw naar de achtergrond verdreef. Het leek vooral belangrijk wie het snelst met schuld beladen kon worden. De eerste klap zou ook nu een daalder waard kunnen zijn in de vuile wereld van internationaal conflict.

De Oekraïense geheime dienst brak de ban door binnen een halve dag een volledig vormgegeven, getransscripte en vertaalde bekentenis van de ‘separatisten’ via internet te verspreiden, om de hearts and minds van geschokte wereldburgers alvast in een bepaalde richting te duwen. De VS volgde rap met de bewering dat uit satellietbeelden duidelijk zou zijn te zien dat de rebellen een raket zouden hebben gelanceerd op het tijdstip dat vlucht MH17 van de radar verdween. Er was zelfs sprake van niet een maar twee smoking guns die binnen 24 uur uur kant en klaar aangeleverd konden worden. Nog nooit leek zo n complexe situatie zo snel opgelost.

Rutte’s ‘zwartste scenario’

Toch beweerde VS minister Kerry (NOS journaal 20-07-14) dat hij daarmee de rebellen nog niet definitief als daders zag. Een interessant gezichtspunt, want normaal gesproken leveren beelden een bewijs of ze leveren dat niet. De beelden die de VS zegt te bezitten, vormen op zichzelf kennelijk geen sluitend geheel. Zij moeten wellicht eerst voorzien worden van de juiste context, zoals Colin Powell in 2003 bewees in zijn fameuze ‘Saddam has Weapons of Mass Destruction‘ speech voor de VN.

Borodai, leider van de rebellen, riposteerde met de bewering dat de rebellen noch de beschikking noch de kennis hebben over de vermeende afgevuurde raketten. Oekraïne zou in de regio wél de beschikking hebben over vernoemde installaties, waarmee hij expliciet het Kiev-regime in staat van beschuldiging bracht. Rusland, als beschermheren van de Oost-Oekraïense opstandelingen direct in de beklaagdenbank gedrongen, bracht vervolgens ter ondersteuning in een communiqué een lijst met tien vragen aan de Oekraïense regering naar buiten.

Premier Rutte bracht onbedoeld nóg een interessant gezichtspunt naar voren, toen hij meldde dat ‘het zwartste scenario bewaarheid is geworden’. Ging het misschien over mogelijke scenario’s die de westerse regeringen gemaakt hebben, toen zij de coup in Oekraïne vorm gaven en daarmee de lont in een gevaarlijk kruitvat staken? Met andere woorden, is verlies van mensenlevens in het westen, bijvoorbeeld door blowback via terreuraanslagen of andere acties, ingecalculeerd? Wellicht bedoelde Rutte iets volstrekt anders, maar tekenend voor de horigheid van het aanwezige journaille is dat niemand hem om uitleg vroeg.

De vijand is altijd schuldig

De westerse media zijn vrij eensluidend in hun oordeel: de rebellen zijn wreed en schuldig en houden om die reden westerse hulptroepen tegen. Op dit beeld valt nog wel wat af te dingen. Zonder meer bestaat een deel van de etnisch Russische nationalisten, met name het bewapende en het met bivakmutsen vermomde deel, uit niet zulke frisse types. Desalniettemin zou een redelijke afweging van belangen van de rebellen – ook volgens de OVSE bestaande uit diverse groepen met legitieme grieven ten opzichte van de Kiev-regering – deel moeten uitmaken van een uitgebalanceerde berichtgeving. Dat gebeurt niet.

In de eerste plaats is het, vanuit hun standpunt bezien, begrijpelijk dat ze niet al te welwillend te staan ten opzichte van dreigementen. Het westen, inclusief Nederland via de EU, heeft een coup gesteund die het wankele politieke evenwicht tussen Oost- en West-Oekraïne verbrak en feitelijk een fuck you gebaar naar het oosten betekende.

Na de discutabele verkiezing van our guy Porosjenko brak een zware anti-terreur strijd uit tegen de rebellen in het oosten, met militair machtsvertoon dat dagelijks talloze mensenlevens kost en eveneens impliciet wordt gesteund door Nederland. Waar Assad om verguisd wordt, wordt in Oekraïne zonder meer goedgekeurd – een bewijs van de dubbelmoraal die toch vaak leidraad van westerse buitenlandse politiek lijkt te zijn. De mensen in het oosten van Oekraïne ondervinden het aan den lijve.

Misschien hebben de rebellen daarnaast ook nog wel kennis van de gebeurtenissen rond de vliegramp in Libië in 2009, waarbij 70 Nederlanders te betreuren waren. Als dank voor de volledige openheid en hulp die de Libiërs ons land gaven bij de berging van de slachtoffers, werden zij twee jaar later door onze F 16’s gebombardeerd tijdens de oorlog tegen Khadaffi. Maar zelfs wanneer men in Oost-Oekraïne niet op de hoogte is van dit veelzeggende feit, zal de normale modus operandi van westerse machten hen inmiddels toch wel bereikt hebben.

Nu de schuldkwestie hen direct zo snel en massaal voor de voeten geworpen is, is het niveau van dreiging die de rebellen voelen niet afgenomen. Waarschijnlijk zijn zij zich bewust dat deze gebeurtenis het einde kan betekenen van hun pseudo-autonomie, omdat het niveau van geweld en politieke druk van alle kanten opgevoerd wordt. Voor hen is het lijntje waaraan hun bestaan is opgehangen door de ontwikkelingen erg dun geworden. Vanuit hun standpunt bezien is het daarom misschien logisch dat zij voorzichtig opereren en bang zijn dat onderzoekers, gelieerd aan westerse landen, bewijs zouden kunnen planten dat tegen hen pleit.

Een andere complicerende factor is de onduidelijke commandostructuur in Oost-Oekraïne, waarbij het dagen kan duren voordat coördinatie zich via de commandolijnen uitkristalliseert. Bovendien staan in een dergelijke chaotische oorlogssituaties altijd lokale warlords klaar zichzelf als kleine koninkjes belangrijk te maken. Het is onduidelijk of en hoe efficiënt de rebellen überhaupt kunnen werken.

Smeer liever stroop

Uitgaan van eendimensionale kwaadaardigheid die als vijandsbeeld in de escalatie van militaire druk gebruikt kan worden, lijkt in ieder geval niet geloofwaardig. Wie als waarheid zoekende leek of belanghebbende nabestaande al het aangebrachte bewijsmateriaal tot zich neemt, kan onmogelijk eindconclusies trekken. Internationale politiek is een smerige business. Informatie is vaak onbetrouwbaar, belangen staan boven de waarheid en niets is wat het lijkt.

Conclusies trekken is misschien op dit moment ook helemaal niet nodig. Dat zou normaliter een onafhankelijk internationaal onderzoeksteam voor rekening moeten nemen na minutieus speurwerk. Het is eerder contraproductief. Duidelijk is dat de situatie op spanning wordt gebracht, met name door partijen die een belang lijken te hebben de rebellen als daders te afficheren. Het levert geen heilzame sfeer van samenwerking op om op een adequate, snelle manier slachtoffers te bergen.

Oorlogsretoriek en het aanwijzen van schuldigen vormen niet de beste methode om slachtoffers te bergen en nabestaanden te helpen. Des te bedreigender de situatie voor de rebellen, des te meer ze geneigd zullen zijn ‘zekerheden’ in te bouwen. Smeren van stroop werkt doorgaans ook beter dan azijn. Ook al slaat Nederland weliswaar een gematigde toon aan, de bad cops van het Angelsaksische kerngebied (Australië, VS, GB) tonen zich zonder meer oorlogszuchtig en laden daarmee de verdenking op zich dat andere belangen dan die van de slachtoffers zich op de voorgrond dringen. Morele en dus politieke isolatie van Rusland op het wereldtoneel is met name zo’n belang.

Wanneer men serieus de gevolgen van een dergelijke ramp zou willen bestrijden en de mogelijke oorzaak zou willen achterhalen, dan zou men inzetten op een toon van verzoening en samenwerking. Trouwens, niet alleen om de slachtoffers snel te repatriëren, maar ook om het asymmetrische gewapende conflict, dat al zoveel mensenlevens eiste in de oostelijke gebieden, op te lossen. Waar de hardliners Poetin oproepen zijn vermeende totaalcontrole over de rebellen aan te spreken, zouden wij eigenlijk Obama en Merkel ertoe moeten bewegen hun Oekraïense cliënten aan te lijnen. Jammer genoeg staat de politieke isolering van Rusland kennelijk hoger op de agenda.