De meeste filmfestivals in Nederland willen evenementen zijn met een omvangrijk randgebeuren. Het Nederlands Filmfestival (NFF) is het meest uitgesproken hierin.
Opmerkelijk dat de stichter van het NFF, regisseur en bioscoopeigenaar Jos Stelling, in een talkshow zijn onvrede uitte over het huidige programma-aanbod. In 1981 werd het festival door Stelling, regisseur Wim Verstappen, producent Rob Houwer en Huub Bals opgericht. Het heette destijds de Nederlandse Filmdagen, in de beginjaren vooral een onderonsje tussen filmmakers op één locatie.
Volgens Stelling heeft het randgebeuren het festival overgenomen en zijn de films op de achtergrond geraakt. Hij voegde daaraan toe dat op het festival voornamelijk de acteurs aan het woord komen in de talloze talkshows en interviews. Hij mist de stem van de filmmakers in het debat. De onvrede van Stelling heeft een nostalgische ondertoon naar een tijd toen het festival nog klein en intiem was. Intussen is het uitgegroeid tot een groots opgezet commercieel publieksfestival.
Met enige moeite kan men vandaag de dag nog wel degelijk ontsnappen aan de glitter en glamour en kennismaken met films die wat te melden hebben. De Roomtuintjes van regisseuse Marijke Bresser bijvoorbeeld. De documentaire handelt over vijf jongens en een meisje die in 1990 werden geboren en om de vier jaar door Bresser, moeder van een van de jongens, met de camera zijn gevolgd. De film vangt aan in een crèche in Amsterdam Oost waar de zes peuters genoeglijk samen zijn, en eindigt op het moment dat het jonge volwassenen van begin twintig zijn geworden.
De documentaire biedt de kijker een intrigerende blik op het groeiproces van de zes. Waar wordt de levensloop van kinderen door bepaald? Dat is de essentiële vraag die Bresser ons voorlegt. Is het de school, de invloed van hun ouders, hun vrienden? De documentairemaakster geeft hier geen eenduidig antwoord op, ze toont wel hoe grillig en onvoorspelbaar de levensloop van jonge mensen kan zijn. Nu, als twintigers, beginnen de verhalen op elkaar te lijken. Met afgebroken studies en mislukte relaties zijn ze heel wat illusies armer. Dat staat in schril contrast met de ervaringen uit hun speelse kindertijd.
De Roomtuintjes laat zien hoe snel kinderen opgroeien, hun levens flitsen voorbij. Het gedurende twee decennia volgen van opgroeiende kinderen is een bijzonder project. Tamelijk gedetailleerd komen de levensfasen van de kinderen aan bod. Opmerkelijk is dat de crew van de film al die tijd dezelfde is gebleven. Die bestond naast de regisseuse uit drie jonge broers. Zij groeiden letterlijk zelf op met het onderwerp. Dat is ook te zien en te horen, want elke vier jaar maakt de documentaire een sprong in kwaliteit.
Een andere documentaire die warme en nostalgische gevoelens oproept is Punselie van regisseuse Wilma Kuijvenhoven, een portret van het gelijknamige Goudse koekenbakkersbedrijf. Sinds 1872 bakt het bedrijf koekjes, het befaamde stroopkoekje is het enige product wat nu nog wordt gemaakt. Het wel en wee van het bedrijf werd voor de documentaire drie jaar lang gevolgd. Van het familiebedrijf is alleen nog Ron Punselie over.
Samen met een handjevol medewerksters probeert hij het fabriekje draaiende te houden. Dat draaiende houden verloopt moeizaam met zwaar verouderde machines, en het kost ook moeite om aan de huidige hygiënenormen te voldoen. De documentaire toont hoe de zestiger Ron in zijn eentje de machines draaiende probeert te houden. Eigenlijk bevindt het bedrijf zich voortdurend op de rand van het faillissement. In 2011 kwam er financiële hulp en schijnt het sindsdien wat beter gaan.
Punselie is een bescheiden en prachtige documentaire, een emotioneel portret van een kleine ondernemer die op gedreven wijze het familiebedrijf van de ondergang probeert te redden. Het is een metafoor voor de kleine ondernemer die ook een plaats onder de zon verdient. Er waren in de krochten van het NFF wel meer interessante filmproducties te zien. De Roomtuintjes en Punselie sprongen eruit wegens hun emotionele lading en eerlijkheid. Zolang dergelijke pareltjes te zien zijn, blijft een reisje naar Utrecht onverminderd de moeite waard.
Ulrik van Tongeren