De exclusieve Shaffer muziekschool in New York levert uitstekende musici af. De 19-jarige Andrew (Miles Teller) wil als drummer de absolute top bereiken, daarom oefent hij dag en nacht op de drums, letterlijk tot zijn handen bloeden. Beruchte muziekleraar Fletcher (J.K Simmons) ziet wel wat in de jongen en ronselt hem als reservedrummer voor zijn jazzband. De muziekleraar hanteert harde methodes om zijn muzikanten te kneden, iedereen is doodsbang voor de man.
Whiplash gaat over muzikanten, maar eigenlijk zou het net zo goed een sportdrama kunnen zijn. Talrijk zijn de speelfilms over harde coaches die hun pupillen keihard onder handen nemen. De rol van J.K Simmons refereert tevens aan de drilsergeant gespeeld door R. Lee Ermy in de oorlogsfilm Full Metal Jacket van Stanley Kubrick. In sadisme en genadeloosheid overtreft Simmons de drilsergeant in de oorlogsfilm, en dat wil wat zeggen.
Fletcher doet alles om zijn pupillen scherp te krijgen. Vernedering tot in de diepste vezels van hun persoonlijkheid hoort daarbij. De leraar is niet vies om racisme, homofobie en fysiek geweld te gebruiken. Zijn doel is om zijn pupillen tot de hoogste graad van perfectie in hun muziek te brengen. Met Andrew heeft Fletcher zijn ideale leerling gevonden, de jongeman heeft de tomeloze ambitie om de beste drummer van de wereld te worden. Dat de jongen zijn zelfrespect overboord gooit om naar de pijpen te dansen van de manipulatieve leraar is meteen al duidelijk.
Whiplash concentreert zich op de verhouding van leraar en leerling waarbij Fletcher altijd de overhand heeft. De man is ongrijpbaar en onvoorspelbaar, zijn stemmingen zijn voor zijn pupillen onmogelijk te peilen. Wanneer hij zijn pupil bijna liefkozend plezier wenst is dat een opmaat naar nog grotere vernederingen.
J.K Simmons is een van de grootste karakteracteurs in de Amerikaanse cinema. Hij blinkt al decennia uit in talloze bijrollen in speelfilms en tv-series. Simmons is ronduit briljant in zijn rol als sadistische muziekleraar. Miles Teller is evenzeer ijzersterk als leerling, dat beide acteurs muziekervaring hebben is een plus. De jazzmuziek speelt uiteraard een belangrijke rol in de film. Opzwepend en spannend wordt de muziek zeker gebruikt. Merkwaardig is dat de film niet getuigt van liefde voor de jazzmuziek. De muziekleerlingen lijken geen plezier te hebben in het musiceren.
Sommige Amerikaanse experts van jazzmuziek geven aan dat de wijze waarop jazz in de film beoefent wordt niet realistisch is verbeeld. Bij dergelijke muziek is samenspel en samenwerking van de musici de essentie. In Whiplash is iedereen alleen maar met zichzelf bezig, het spelplezier in het samenspel spat er niet vanaf. Dat is eigenlijk de grote zwakte van de film, de muziek wordt gebruikt als element in de thriller want Whiplash is bedacht en uitgevoerd als een spannende thriller.
Regisseur Damien Chazelle maakte in 2013 een korte film met J.K Simmons in de hoofdrol over deze arrogante muziekleraar, Whiplash is de speelfilmuitwerking hiervan. Chazelle laat zien dat hij heel wat in zijn mars heeft als regisseur, hij gooit alle middelen in de strijd om er een pakkend drama van te maken. Ondanks de uitstekende acteerprestaties van Simmons en Teller roept de film vragen op.
Is het geloofwaardig dat een leraar als Fletcher op deze school ongestraft zijn leerlingen kan kwellen en ze tot depressie en erger kan pressen? Een dergelijke man zou allang ontslagen zijn. Whiplash gaat helemaal niet over jazz, het gaat over misbruik van macht. Niettemin zou de wreedheid van Fletcher het juiste middel zijn om zijn pupil tot grootsheid te brengen, dat lijkt de regisseur tenminste te suggereren. Whiplash is hierdoor een fascinerende film met een tamelijk verontrustende ondertoon.
Ulrik van Tongeren
Whiplash (Universal Pictures International, 2014) nu in de bioscopen.