Peter Greenaway heeft een biografische film gemaakt over de legendarische Russische filmregisseur Sergej Eisenstein (1898-1948), een bepalend figuur in de filmgeschiedenis. Eisenstein maakte meesterwerken als Pantserkruiser Potemkin (1925) en Staking (1925). Ook als filmtheoreticus heeft hij baanbrekende bijdragen geleverd. Gebaseerd op ware feiten heeft de Britse tegendraadse Greenaway aan het levensverhaal van Eisenstein een eigen zwierige draai gegeven in de vorm van een woeste, flamboyante visie op het genie.
Na slechte ervaringen in Hollywood, waar hij iets met de geluidsfilm moest gaan doen, vertrok Eisenstein in 1931 naar Mexico om de documentaire ¡Que Viva México! te maken. Hoewel het bezoek slechts tien dagen duren, waren het bewogen dagen want de man verloor daar op 33-jarige leeftijd zijn maagdelijkheid. Van het filmwerk van Eisenstein krijgen we vrijwel niets te zien. De handeling speelt zich grotendeels af in het barokke hotel waar de Rus verblijft.
Er gebeurt veel op en rond het majestueuze hotelkamerbed. Eisenstein wordt genomen door zijn aantrekkelijke Mexicaanse gids Palomino (Luis Alberti). Deze uiterst expliciete bloederige seksscène is vermakelijk. Terwijl de mannen zich in het zweet werken, bediscussiëren ze de geschiedenis van syfillus. Over deze scène zal nog jaren nagepraat geworden. De sublieme wijze waarop Greenaway het intieme samenzijn heeft vormgegeven, herinnert aan het beste werk van de Brit uit de jaren ’80 en ’90.
Dood en seks zijn centrale thema’s in het oeuvre van Greenaway. Denk aan films als The Belly of an Architect, Drowning by Numbers en The Cook, the Thief, His Wife & Her Lover. Mexico is het land waar de dood wordt vereerd en gevierd, met de Dag van de Doden als het jaarlijkse hoogtepunt. Die dag wordt met aansprekende details getoond in de film. Dat Eisenstein seksueel tot wasdom komt in het zwoele Mexico is ook niet zo vreemd. Het is een bevrijdende omgeving in vergelijking met het strenge Rusland van Stalin indertijd.
Of Eisenstein werkelijk homoseksueel was, is eigenlijk nog steeds niet helemaal zeker. In de film worden tekeningen van Eisenstein getoond met een homo-erotische lading. Net als je denkt dat Greenaway aan het fantaseren slaat, komt hij met bewijs in de vorm van een foto en een tekstcitaat. De regisseur is een obsessieve verzamelaar van feiten. Zijn verhalen zijn in wezen opsommingen ervan. In de persoon Eisenstein heeft Greenaway zijn ideale onderwerp gevonden, zo lustig als hij speelt met feit en fictie.
De filmmaker heeft verrassende keuzes gemaakt. De Finse theateracteur Elmer Bäck zet Eisenstein neer als een kinderlijke man met een tomeloos verlangen naar eten en seks, een gewaagde vertolking. Greenaway gooit alles in de strijd om zijn epos diepte te geven. Zwart-wit beelden, scherpe montage en een inventief gebruik van splitscreen stuwen de film vooruit. Af en toe zijn er beelden uit het werk van Eisenstein te zien, ondersteund door muziek van Sergej Prokofjev.
Altijd zijn er klachten over de enorme woordenstroom zodra Greenaway een nieuwe film heeft gemaakt. In Eisenstein in Guanajuato heeft de regisseur de juiste balans weten te vinden tussen woord en beeld. Tevens heeft hij dit keer zijn theoretische neigingen onder controle weten te houden. Het resultaat mag er zijn, een aangenaam luchtige en speelse film, ondanks de morbide onderstroom. Na een onvoorstelbaar lange reeks dorre films, is het fijn om te ervaren dat de 73-jarige Greenaway zijn elan hervonden heeft.
Ulrik van Tongeren