38

Met het boek Postkapitalisme toont Paul Mason aan hoe we, vanuit de as van de recente financiële crisis, de kans hebben om een meer sociale, rechtvaardige en duurzame, globale economie te bouwen.

     door Hans Beerends

Er verschijnen de laatste jaren veel boeken en artikelen over de overgang (transitie) naar een nieuw economisch systeem. Geen van deze publicaties gaat zo gedetailleerd in op de oorzaken van het falen van het neoliberalisme en de kansen van het postkapitalisme als de door de Britse economisch journalist Paul Mason geschreven studie Postkapitalisme – Een gids voor de toekomst.

De kern van zijn betoog wordt al direct in de inleiding blootgelegd. Het kapitalisme, zo betoogt hij, heeft de afgelopen 25 jaar een enorme sprong gemaakt door de ontwikkeling van de informatietechnologie, maar is tegelijkertijd niet in staat gebleken zich bij deze ontwikkeling aan te passen. Als reden geeft Mason aan dat kapitalisme gebaseerd is op een economie van schaarste terwijl de informatietechnologie steeds meer in staat is zich aan dit schaarste-model te onttrekken.

Drie invloeden maken volgens Mason postkapitalisme mogelijk, te weten: informatietechnologie vermindert de noodzaak tot werken, informatie is in overvloed aanwezig en de spontane opkomst van coöperatieve productie. Als voorbeeld van dat laatste noemt hij Wikipedia, het grootste gratis informatieproduct ter wereld gerund door 27.000 vrijwilligers. Daarnaast verschijnen er parallelle munten, time banks, nieuwe vormen van bezit en een zakelijke subcultuur ‘nauwelijks gadegeslagen door de beroepsgroep der economen.’

  Het falen van het neoliberalisme

Was voor ‘oud links’ de in fabriekshallen samen werkende arbeidersklasse de drager der veranderingen, vandaag de dag is de hele samenleving een fabriek van miljoenen via netwerken verbonden mensen. Theoretisch gesproken zou de elite de nieuwe veranderingsdragers het zwijgen moeten kunnen opleggen, onder meer door het in tijden van crisis stil leggen van internet, Facebook, Twitter etc.

‘Maar de elite kan niet’, zo beweert Mason met grote stelligheid, ‘zomaar de hiërarchische, van propaganda doortrokken en onwetende samenleving van vijftig jaar geleden opnieuw tot leven wekken. Tenzij men, zoals in China en Noord-Korea, ervoor kiest belangrijke sectoren van het moderne leven uit te schakelen.’

Het failliet van het systeem werd uiteraard het meest duidelijk door de bankencrisis van 2008. Belangrijkste oorzaken van deze al decennialange sluimerende neergang is volgens Mason de toename van ongedekt geld waarmee elke economische inzinking opgevangen wordt door kredietversoepeling. Daarnaast beschouwt hij het compenseren van de verlaging en stagnering van de inkomens van werknemers vanwege het verlenen van kredieten als een oorzaak.

Dat laatste noemt Mason de financialisering van de consument. Concreet: Naast het profiteren van goedkope arbeid wordt de arbeider als consument gezien in de vorm van een nieuwe winstbron. Door hem of haar middels creditcards, rood staan, leningen en dergelijke deelgenoot te maken van de financiële markten, blijft de neoliberale fictie overeind dat iedereen zich een consumptieve levensstijl kan veroorloven zonder dat de lonen stijgen. Als echter steeds minder ongedekt geld gaat naar lonen, en steeds meer geld aan loontrekkers onttrokken wordt via kredieten, dan loopt het geheel vroeg of laat vast. Dat is ook wat er in 2008 gebeurde.

  Oud links

Mason verwijt links, door hem aangeduid als ‘oud links’, dat men niet in staat is geweest de juiste analyses te maken van het karakter van het kapitalisme en daardoor ook geen goede veranderingsstrategie heeft kunnen ontwikkelen. Bovendien ontdeed oud links zich van economen en activistische kameraden die op basis van gedegen onderzoek tot de conclusie kwamen dat het kapitalisme niet, zoals de meer leerstellige marxisten dachten, snel aan zijn eigen tegenstellingen ten onder zou gaan. Daarentegen vertoonde het kapitalisme een enorme veerkracht en bleek keer op keer in staat zich aan te passen en de crises te overleven.

In Rusland werden deze dissidenten dood geschoten, in West-Europa werden ze door links genegeerd. Uitvoerig gaat Mason in op de analyses van een van deze vermoorde dissidenten, de Rus Nicolai Kondratieff. Deze man zag en voorspelde dat het kapitalisme zich ontwikkelde in cycli van ongeveer vijftig jaar. Tijdens deze periode is er sprake van bloei, problemen, crisis, neergang, aanpassing en een aanvang van de volgende golf.

De eerste golf, aldus Kondratieff, begon in 1790. Na de executie van Kondratieff in 1938 werd het model overgenomen door de Oostenrijkse econoom Joseph Schumpeter. Na vier golven, de laatste eindigde rond 2000, zou er een vijfde moeten volgen die tot halverwege de 21 eeuw zou duren. Die laatste golf, de ‘ontwrichte golf’ zoals Mason deze noemt, kwam niet van de grond daar het kapitalisme zich niet langer aan de gewijzigde situatie kon aanpassen.

Met tal van statistieken geeft Mason aan waarom de pogingen tot aanpassing mislukte. Na al deze statistische bewijzen herhaalt hij de stelling die in de inleiding van het boek al geformuleerd wordt: ‘De wet van vraag en aanbod veronderstelt schaarste. Nu zijn bepaalde goederen [informatie, H.B.] niet schaars maar zelfs in overvloed beschikbaar, dus vraag en aanbod worden irrelevant.’

  Project Nul

De doelstellingen van een grootschalig postkapitalistisch model bestaan uit een energiestelsel zonder fossiele brandstoffen, productie van goederen tegen marginale kosten en het terugdringen van arbeidstijd zo dicht mogelijk tegen nul aan. Dit model, Project Nul, dat zich de komende decennia moet gaan ontwikkelen, gaat uit van drie principes te weten: kleinschalig uitproberen en dan pas grootschalig uitwerken, duurzaamheid en tenslotte – zeer belangrijk – kan de transitie niet alleen van economische aard zijn, het zal ook een verandering van de menselijke mentaliteit vergen.

De top doelstellingen van het model zijn verder ambitieus maar eveneens voorspelbaar: het terugdringen van CO2 uitstoot, het socialiseren van het financiële systeem, het bieden van voorspoed en welzijn aan mensen (onder andere door het instellen van een basisinkomen), het oplossen van sociale problemen en de uitbreiding van coöperatieve bedrijfsmodellen en netwerkconstructies.

Nog één keer komt Mason in het laatste deel terug op zijn geliefde voorbeeld Wikipedia. Bij de overgang naar het postkapitalisme zou de staat zich moeten gedragen als het personeel van Wikipedia. Zij moet de nieuwe economische vormen koesteren tot aan het punt waarop zij op eigen benen kunnen staan. Daarnaast moet de staat de neoliberale privatiseringsmachine uitschakelen en tenslotte de ‘markten hervormen ter bevordering van duurzame, coöperatieve en sociaal rechtvaardige resultaten.’

Het zijn allemaal mooie doelstellingen, maar al eerder nagestreefd door communisten en sociaaldemocraten. Mason is hierin erg optimistisch, maar ik vraag me af of de heersende elite niet alles op alles zal zetten om haar bevoordeelde positie te verdedigen. Overigens sluit Mason ook een reactie van de elite niet uit gezien zijn opmerking op de laatste bladzijde dat de toewijding van de elite aan het liberalisme wel eens zou kunnen vervliegen als de huidige crisis voortduurt en dat je nu al op sommige campussen hoort beweren dat ‘China aantoont dat het kapitalisme zonder democratie beter functioneert.’

  Sterk punt

Het sterke punt van Mason is dat hij niet uitgaat van een strijd tussen klassen, die tot nog toe altijd vrij gemakkelijk gewonnen werd door de heersende rijke klasse (of overgenomen door een nieuwe heersende klasse), maar dat hij uitgaat van de onmogelijkheid van het kapitaal om zich in een situatie van overvloed aan informatie aan te passen.

Paul Mason heeft desondanks een zin- en hoopvolle bijdrage geleverd aan de lopende discussie over de ontwikkeling naar een beter en eerlijker economisch systeem. En ook voor de rijke 1 procent die veel zal moeten gaan inleveren, heeft hij een positieve boodschap. Immers, ook zij hebben het moeilijk in veranderende tijden, maar er is goed nieuws, zo schrijft hij aan het einde van zijn boek: ‘De 99 procent biedt U de helpende hand, het postkapitalisme zal U bevrijden.’

Paul Mason is dit weekeinde een van de sprekers tijdens een tweedaags congres in Amsterdam, genaamd G10, festival van de economie en filosofie.
39

 

titel  Post Kapitalisme – Een gids voor de toekomst
auteur  Paul Mason
uitgave  Paperback, 400 pagina s
uitgeverij  Bezige Bij
isbn  9789023494317
prijs  € 29,90

 

Door ravage

Abonneer
Laat het weten als er

*

2 Reacties
Oudste
Nieuwste Meest gestemd
Inline feedbacks
Bekijk alle reacties
Ik weet niet wie ik ben
7 jaren geleden

Mijn insteek is dat Paul Mason, hoe goed of zijn analyses ook zijn, ongelijk krijgt. Want de elite wil helemaal niet delen. Zij willen een enorme bevolkingsafname van meer dan 1.6 miljard mensen. De reden? De grondstoffen op aarde zijn beperkt. Landbouwgrond raakt vervuild door de zware metalen in kunstmest. En dat allemaal om alle monden te voeden wat nu al niet meer lukt. Wat verwacht je dan van het topsegment? Dat zij willen dat het zo doorgaat met het leegroven van de zeeën, dat het zo doorgaat met de vervuiling van zowel lucht als water als het land? De doodlopende straat in? Pas als er een miljarden reductie van alle mensen op aarde heeft plaats gevonden zal er sprake worden van de herinrichting van het bestuurlijke model. Dat het nieuwe model er komt staat voor mij als een paal boven water. Mijn standpunt heb ik verkregen, onafhankelijk van wie dan ook, streetwise heet dat.

[…] worden met luxe goederen alleen’. Het is hetzelfde argument dat Paul Mason gebruikt in zijn boek Postkapitalisme. De enige manier om het systeem overeind te houden, zo vervolgt Ford, is de ‘weelderige en […]