Tijdens de vierde editie van Festival Cinéma Arabe, podium voor Arabische film, stond de islamitische hijab in de documentaire The Tainted Veil en de film Mariam centraal. Parisienne bleek een daverende verrassing.
De documentaire The Tainted Veil eindigt met een vrouw die zich verzuchtend afvraagt waarom men zich zo druk maakt om dat lapje stof, de hoofddoek. De film toont in elk geval aan dat de islamitische hijab voor het bedekken van het haar heel wat meer betekent dan een stuk katoen. In discussies over de islam is het onverminderd een heet hangijzer. Het thema blijft actueel, ook in Nederland.
Documentairemakers Ovidio Salazar, Marzen Al Khayrat en Nahla Al Fahad begonnen in 2008 aan hun productie en reisden ervoor af naar Frankrijk, Denemarken, Egypte, Marokko, Syrië, Turkije, Engeland en de Verenigde Arabische Emiraten, het land waar de film is uitgebracht. Ze peilden er meningen over het dragen van de hijab. De film laat zien dat een breed scala aan bedekkende kledij voorhanden is tussen de uitersten in de vorm van hoofddoek en boerka.
Centraal in de discussie staat de vraag of de hijab een middel is van de man om de vrouw te onderdrukken in de patriarchale samenleving. De hoofddoek wordt ook gepresenteerd als beschermmiddel tegen begerige mannelijke blikken. Islamitische vrouwen voelen er veiliger door. Bovendien zou het volgens een van de geïnterviewde vrouwen ,,de antithese van het schoonheidsfascisme” zijn. Sommige vrouwen worden gedwongen tot het dragen van de hoofddoek. Daarentegen betogen veel vrouwen met vuur en vlam dat het een vrije keuze is. De hijab is hun wijze van vrijheid beleven, het toont hun ware identiteit aan als moslima.
The Tainted Veil biedt een groot aantal interviews met vrouwen die zich vrijwel allemaal resoluut uitspreken voor het dragen van de hijab. De mannen die hun mening geven zijn professoren godsdienstwetenschap, filosofen en religieuze leiders. Hun bijdragen moeten voor de broodnodige verdieping zorgen. Jammer dat juist dat deel van de discussie in moeilijk te begrijpen jargon plaatsvindt. Merkwaardig en verfrissend is de mening van een Arabische schilder. Hij betoogt hartstochtelijk dat de hoofdbedekking de schoonheid van de vrouw verwoest. De man schildert op gepassioneerde wijze een prachtige vrouwelijke haardos.
Er komt in de documentaire slechts één vrouw in beeld die de hoofddoek heeft afgeworpen, het meest hartverwarmende moment van de documentaire. Een Arabische moeder van middelbare leeftijd gaat in discussie met haar dochter over het dragen van de hijab en betoogt waarom ze die heeft afgedaan. Met het dragen van de hoofddoek voelde ze zich ouder, het belemmerde haar in het werk als styliste. De dochter probeert tevergeefs haar moeder over te halen de hijab weer te gaan dragen. Juist dit moment in de documentaire toont de menselijke maat van het vraagstuk aan. Die maat ontbreekt in de kakofonie van pratende hoofden die de kijker in de documentaire moet ondergaan.
The Tainted Veil (de vuile sluier) is een provocerende titel voor deze documentaire, de film is verre van dat. In het debat na vertoning in het Amsterdamse filmhuis Rialto betoogde een van de makers dat het hun bedoeling was om objectief te berichten over alle aspecten van de hoofdbedekking. Ze wilden geen standpunt innemen, terwijl dat juist verfrissend zou zijn. De geschiedenis van de hoofddoek wordt tevens uiterst plichtmatig verbeeld. Het levert wel een hilarisch moment op in de vorm van steractrice Grace Kelly die met haar vele hoofdbedekkingen in dit historische overzicht is opgenomen.
De Franse film Mariam van regisseuse Faiza Ambah handelt eveneens over het hoofddoekprobleem. Mariam is een dochter uit een vooruitstrevend gezin van Arabische afkomst dat woonachtig is in Parijs. De ouders zien met lede ogen aan dat hun dochter de hoofddoek gaat dragen. Ze waren ooit Algerije ontvlucht vanwege religieus extremisme. Voor de 14-jarige Mariam heeft het dragen van de hijab een kalmerende invloed.
Probleem is dat er in het Franse openbare onderwijs een hoofddoekverbod is ingesteld. Mariam moet een subversieve daad plegen om haar persoonlijke keuze voor de hijab te rechtvaardigen. Het is niet bepaald een opstandige film, eerder een bijna sprookjesachtige vertelling waar de rauwe kantjes vanaf zijn geslepen. Mariam en haar vriendin vormen het warme hart. Als liefdevolle film over de problemen van twee pubers is Mariam zeker geslaagd.
De semi-biografische Franse film Parisienne (peur de rien) van regisseuse Danielle Arbid is een daverende verrassing gebleken op het Arabische filmfestival. Dat mag vooral op het conto geschreven worden van de debuterende actrice Manal Issa die een opzienbarende hoofdrol neerzet. Ze speelt de jonge Libanese Lina die in Parijs gaat studeren.
De film handelt over haar overlevingstocht door de Franse hoofdstad. Lina vlucht voor een oom die geprobeerd heeft haar aan te randen. Ze zoekt onderdak bij medestudenten, heeft diverse baantjes en knoopt relaties aan met een getrouwde man en een ober. Bovendien wacht ze angstig af of ze een verblijfsvergunning krijgt. Parisienne, een rake mengeling van humor en drama, biedt een krachtige en kernachtige visie op het migrantenbestaan in Frankrijk.
Ulrik van Tongeren