Kollektivet van de Deense regisseur Thomas Vinterberg begint als een goedmoedige lichtelijk satirische blik op het leven in een idyllische commune in de jaren ’70 in Denemarken. Wie het werk van Vinterberg kent, weet dat er doorgaans scherpe wreedheid om de hoek komt kijken in zijn films. Zijn confronterende familiedrama Festen uit 1998 is daar een mooi voorbeeld van.
Architectuurdocent Erik (Ulrich Thomsen) heeft zich door een erfenis een imposante villa verworven. Zijn vrouw, nieuwslezeres Anna (Trine Dyrholm), stelt voor om er een commune van te maken, anders ze verdwalen toch maar in dat grote huis. Een alternatief wooncollectief is typerend voor de progressieve en idealistische jaren ’70. Vinterberg groeide zelf in die periode op in een commune, de film kan dus min of meer als autobiografisch worden bestempeld.
Erik en Anna halen een bonte verzameling kleurrijke figuren binnen. Hun dochter, de 14-jarige Freja (Martha Sofie Wallstrøm Hansen), ziet het allemaal met lede ogen aan. Wanneer de enigszins stuurse Erik aan zijn vrouw bekent dat hij een affaire met zijn jonge studente Emma (Helene Reingaard Neumann) heeft, is Anna niet echt blij. Toch stelt ze voor om Emma te huisvesten in hun villa, het is tenslotte de tijd van de vrije liefde. Dat Anna nu eenzaam in het echtelijk bed ligt te woelen, is niet bevorderlijk voor haar geestelijk welzijn.
We zien hoe Anna steeds meer de controle over haar leven kwijtraakt; de groeven op haar gelaat lijken steeds dieper te worden. De regisseur brengt het bijna wellustig in beeld, zijn camera is onbarmhartig. De formidabele Trine Dyrholm als Anna acteert met volle overgave haar ontluisterende neergang. Het is bijna te pijnlijk om te ondergaan. De wijze waarop Vinterberg het proces van haar ontreddering vastlegt, gaat door merg en been.
Van een goedmoedige en schalkse komedie belandt Kollektivet in melodramatisch vaarwater. Dat is Vinterberg ten voeten uit. Hier plaatst hij de sprookjesachtige schoonheid van de piepjonge Emma tegenover de ouder wordende Anna. De dramatiek doet denken aan de intense melodrama’s van de grote Zweedse regisseur Ingmar Bergman. Die ging ook tot het uiterste, maar zijn films hebben een diepte en humanisme die ontbreekt in het werk van Vinterberg.
Kollektivet is grotendeels een aangename komedie over de roerige jaren ’70. Het is fraai gefilmd in uitgebleekte kleuren, en gelukkig niet overdreven nostalgisch van aard. Maar het wrede melodrama in het laatste deel van de film schuurt teveel, maakt het tot een onevenwichtige film die een vieze nasmaak achterlaat.
Ulrik van Tongeren