Planet IFFR, zo luidt dit jaar de titel van de 46ste editie van het Internationaal Film Festival Rotterdam (IFFR). Markant programma-onderdeel is het retrospectief gewijd aan de Tsjechische regisseur Jan Nĕmec (1936-2016). Het is het meest uitvoerige overzicht van zijn werk ooit, heel zijn oeuvre is op het IFFR te zien. Deze regisseur is een van de sleutelfiguren van de Oost-Europese cinema van de vorige eeuw. In het midden van de jaren ’60 was hij de leidende figuur van de Tsjechische ‘New Wave’. Er deze week speelfilms, documentaires en korte films van hem te zien.
Němec begon zijn documentaire Oratorio for Prague (1968) als ode aan de Praagse Lente. Aan die hoopvolle periode van voorzichtige democratisering kwam een einde toen de Russische tanks op 20 augustus 1968 de hoofdstad van het voormalige Tsjecho-Slowakije (thans Tsjechië) binnenvielen. De regisseur filmde gewoon door. Zijn beelden van het Russische geweld werden het land uit gesmokkeld en waren te zien op westerse tv-zenders. Deze documentaire leidde tot een beroepsverbod voor Němec. In 1974 werd hij verbannen en keerde pas na het vallen van de Muur weer terug naar zijn land.
Twee jaar eerder, in 1966, kreeg Němec te kampen met censuur die hem werd opgelegd door het communistische regime naar aanleiding van het verschijnen van zijn meesterwerk The Party and the Guests. De film handelt over een groep mannen en vrouwen die een idyllische picknick in het bos houden. Wanneer een stel mannen in donkere pakken ten tonele verschijnt, worden de picknickers getreiterd en bedreigd. Later verplaatst het gezelschap zich naar een openluchtdiner aan een meer waarna het verhaal vreemde surrealistische wendingen krijgt.
The Party and The Guests is een absurdistische satire over machtsverhoudingen. Het toont tamelijk intens hoe mensen zich kruiperig onderwerpen aan gezag. De communistische censoren hadden al snel in de gaten dat ze door deze film voor gek werden gezet. De film werd verboden en was slechts tijdens de Praagse Lente nog korte tijd te zien. De sardonische humor is splijtend en de beelden in briljant zwart-wit zijn betoverend.
Němec’ zwanenzang is The Wolf from Royal Vineyard Street (2016). De regisseur overleed kort na de opnamen waarna de film door medewerkers van hem werd voltooid. Zijn laatste productie oogt bepaald niet als het werk van een 79-jarige man die op sterven na dood is. Němec heeft op speelse wijze een samenvatting van zijn leven gemaakt. Zijn aanwezigheid op het filmfestival van Cannes in 1968 vormt het hart van deze film waar hij destijds grote kans maakte om te winnen. Helaas wordt het filmfestival afgeblazen door de gebeurtenissen van Mei ’68. Ook hier is de sardonische humor en innemende zelfspot van de regisseur hartverwarmend.
Ulrik van Tongeren