‘De strak onderzoekende, betoverende en betoverde blik, die eigen is aan leiders van de verschrikking, vindt zijn model in de taxerende blik van de manager’   [Theodor W. Adorno]

Onlangs las ik de vertaling van de aforismen van Theodor Adorno, de Duitse filosoof van de Kritische Theorie en de grote man van de Frankfurter Schule. Zijn bundel Minima Moralia. Reflecties uit het beschadigde leven schreef hij tijdens de Tweede Wereldoorlog. Adorno zag Auschwitz, voor hem symbool van de Holocaust, als uitwas van het totale economisch denken dat onze wereld sinds de Verlichting in zijn greep kreeg.

Tegenwoordig schampert men veelal op de man van de ontoegankelijke gedachten. Zijn these over de ‘economie als maat der dingen’ zien de meesten als een riedel uit de oude doos. Maar wanneer je hem leest, valt op hoe actueel Adorno eigenlijk is. De amusementscultuur ziet hij bijvoorbeeld als een kapitalistisch complot tegen de vrije mens. We worden omringd door een doortrapte commerciële wereld die ons manipuleert en verziekt. Adorno waarschuwt ons er dan ook voor om niet onverschillig te blijven bij wat we om ons heen zien gebeuren.

Kijk eens naar ons moderne leven. Permanent staat ons lichaam in de feestmodus, dwangmatig lopen we evenementen af. Nederland lijkt een pretpark met bezoekers bij wie elk kritisch vermogen is verdoofd. Op tv zien we ontelbare programma’s met als thema: een dag niet gelachen is een dag niet geleefd. Nieuws en actualiteiten zijn doordrenkt met amusement waardoor feit en fictie door elkaar lopen. ‘Zijn deze beelden over Syrië van Lucky tv?’, is een opmerking die geen verbazing wekt.

Belevenissen tijdens gebeurtenissen worden terstond via twitter verstuurd, die op hun beurt weer leiden tot een explosie aan nieuwe tweets. Ter plekke worden beelden op Facebook geplaatst, waar ze het volgende moment ‘geliked’ worden door ontelbare ‘vrienden’. Minder dan een minuut later weten we al niet meer waar het over ging.

En hoe is het gesteld in de Chinese fabrieken waar deze elektronische hebbedingetjes worden gefabriceerd? De situatie schijnt wat te zijn verbeterd, maar misstanden blijven aan de orde van de dag. Voor het gemak worden deze zaken dan ook los gezien van elkaar, want moraal is uit de mode. Om het Adorniaans uit te drukken: de nieuwste iPad is belangrijker dan jezelf kritische vragen stellen over arbeidsomstandigheden. De lange rijen voor de Applestores spreken boekdelen.

Ron Kretzschmar