Samsara is een gefilmde meditatie over de plaats van de mens in het oneindige. Over geboorte, sterven en herboren worden. De titel van de film is Sanskriet en betekent ‘in cirkels ronddraaien’. Deze religieuze gedachte is het concept voor de film van regisseur en cameraman Ron Frick.
De film bevat louter beelden met ondersteunende muziek, er wordt geen woord in gerept. Samsara is een visueel feest zonder weerga. Of het nu een spuitende vulkaan betreft of de op hol geslagen industriële samenleving, de beeldenstorm is verbluffend en intens. De film begint en eindigt in een Tibetaans klooster waar monniken zich bezighouden met religieuze rituelen. Er komen meer religieuze locaties in beeld, rustpunten en toevluchtsoorden in een verder hectische wereld.
Frick reisde met zijn team vijf jaar lang de wereld rond en maakte in maar liefst 25 landen opnamen met een geavanceerde 70mm camera. Hij bezocht heilige plaatsen, plekken van rampspoed, wonderbaarlijke natuurlocaties en industriële landschappen. Het concept mag dan weliswaar uitgaan van een religieuze lading, de film is gelukkig geen zweverige meditatie geworden.
De uitstapjes naar de industriële wereld zijn hard en realistisch. We zijn getuige van shockerende beelden van vee dat gedegradeerd is tot een product. Dergelijke beelden waren elders al eerder te zien, in deze film doen ze extra pijn. Een varken met biggetjes aan haar tepels kan niet anders dan liggen in haar veel te krappe hok. Vervolgens krijgen we zwaarlijvige mensen te zien die zich volproppen met fastfood. Dit is bepaald geen subtiel commentaar op de verschrikkingen van de moderne wereld, het is bijna vulgair direct. In die zin zit er wel degelijk een visie in de film verwerkt.
Ook het deel waarin getoond wordt hoe wapens geproduceerd worden, getuigt van een meeslepend realisme. De duizenden kogels en geweren die van de productielijnen rollen, zijn mooi en lelijk tegelijk. We zien poserende mensen met hun wapens, van een kindsoldaat in Afrika tot een Amerikaans gezin met een omvangrijke wapencollectie. Om dan te eindigen met een soldaat die een ernstig verminkt gezicht heeft, dat zijn pakkende beeldrijmen die de kijker bij de lurven grijpen.
Frick heeft de film doorspekt met mensen die voor de camera poseren, je recht in ogen aankijken. Jammer dat hun stemmen niet hoorbaar zijn. Een andere constante is het gebruik van time-lapse fotografie, een versnelde weergave van beelden. Deze techniek levert spectaculaire beeldenreeksen op zoals van autostromen die versneld door het beeld dansen. Deze techniek is niet nieuw, in Koyaanisqatsi (1982) paste regisseur Godfrey Reggio het al toe. Frick was cameraman bij deze productie, hij ontwikkelde het verder bij zijn eigen films, waaronder Baraka (1995).
Thematisch gezien zijn er trouwens veel overeenkomsten tussen Koyaanisqatsi en Samsara. Beide films tonen de op hol geslagen industriële samenleving, afgewisseld met indrukwekkende beelden van de natuur als nadrukkelijk contrast. De religieuze onderstroom die voor verstilling zorgt, is een constante in beide films. Wat Samsara mist is de hypnotiserende orgelmuziek van Philip Glass. We moeten het in Samsara doen met een soort religieus geïnspireerd getingel van componisten Lisa Gerrard en Marcello De Francisi.
De associatieve wijze waarop Samsara is vormgegeven moet ervoor zorgen dat de toeschouwer zelf verbanden legt en door filosofeert over de onthechting die de moderne samenleving veroorzaakt. De ene helft van de wereld die zich kapot consumeert, de andere helft die op vuilnisbelten leeft om te zoeken naar kruimels bruikbare materie. Zo cru is de film soms.
Religie als toevluchtsoord levert de indrukwekkendste beelden op in Mekka, waar circa een miljoen mensen in gebed gaan. Het aangrijpendste moment vindt plaats na de watersnoodramp tengevolge van de orkaan Katrina in New Orleans, als de cameraman een huis betreedt. We zien het interieur van een gehavende woning, sporen van iemand die daar ooit veilig en gelukkig was. De terloopse blik op een verloren geraakt mens maakt het meeste indruk in Samsara.
Ulrik van Tongeren
Samsara (Cinemien, 2011), vanaf 19 december in de bioscopen.