Op 71-jarige leeftijd zorgt de Amerikaanse regisseur Martin Scorsese voor heel wat deining met zijn The Wolf of Wall Street, een uitzinnig en briljant epos over de criminele beursspeculant Jordan Belfort. Drie uur lang wordt diens tomeloze zucht naar geld, seks en drugs getoond.
Losjes gebaseerd op de memoires van Belfort lijkt het erop alsof scenarioschrijver Terence Winter een optelsom van wanstaltig gedrag heeft gemaakt. Alleen al gedurende de eerste tien minuten wordt een hectische en karakteristieke inkijk gegeven op het leven en werk van beurshandelaar Belfort met als stuitende climax het ‘dwergwerpen’. Het kantoor van de beurshandelaren blijkt een speeltuin te zijn van hedonistisch en platvloers gedrag.
Jordan Belfort begon in 1987 op 22-jarige leeftijd aan een loopbaan op Wall Street. Black Monday in datzelfde jaar bracht meteen een eind aan zijn werk als beurshandelaar omdat het bedrijf waar hij voor werkte failliet ging. Begin jaren ’90 richtte Belfort de deftig klinkende beleggingsfirma Stratton Oakmond op die waardeloze beursaandelen met woekerwinsten verkocht. Dat ging jarenlang goed, totdat Belfort door de FBI gedwongen werd om zijn medewerkers te verlinken. Hij kwam er met een betrekkelijk milde gevangenisstraf vanaf.
Regisseur Martin Scorsese heeft ervoor gekozen om van The Wolf of Wall Street een wervelende zwarte komedie te maken. Met uitvoerige aandacht voor de wilde feesten die op het kantoor plaatsvinden, met ontelbare prostituees en uitzinnig drugsgebruik. Dit excessieve gedrag wordt met merkbaar plezier en veel humor in beeld gebracht, soms uitmondend in pure slapstick.
Wolf doet het meest denken aan zijn films Goodfellas (1990) en Casino (1995), waarin de handel en wandel van gangsters in beeld wordt gebracht. Wie of wat wordt er afgeperst, misbruikt en uit de weg geruimd? Het misselijk makende geweld wordt in die films zonder omwegen getoond. Schijnbaar volgens hetzelfde recept is Wolf gemaakt; de toeschouwer wordt deelgenoot van het excessieve gedrag van de personages. Er vloeit dan wel weinig bloed in The Wolf of Wall Street, het vulgaire gedrag van de coke snuivende beurshandelaren is eveneens shockerend.
Scorsese heeft vaker controversiële films afgeleverd, op zijn oude dag doet hij er nog een schepje bovenop. Was er in Goodfellas en Casino nog enige distantie tot de personages waarneembaar, in Wolf heeft hij dit losgelaten. Dit is de reden dat de film een verontrustende lading heeft meegekregen. Het is alsof de regisseur zelf verzwelgt in de wandaden van zijn personages. Dat is natuurlijk niet zo, Scorsese wil slechts een punt maken over de tomeloze hebzucht die de Amerikaanse samenleving beheerst.
Om die reden dient de toeschouwer mee gesleept te worden in het wanstaltige gedrag van de personages. Het volkomen uit de hand gelopen materialisme wordt aantrekkelijk en onderhoudend opgediend. Menig kijker voelt zich dan ook smerig na het zien van de film, en dat is nou nét de bedoeling van de slimme oude vos Scorsese. Of het nu om gangsters of criminele beurshandelaars draait, hij weet hun levensverhaal met zo min mogelijk moralisme te vertellen. Het is de moraalridders een doorn in het oog.
Dat heeft inmiddels tot stormen van protest geleid. Filmcritici klagen erover dat het lot van de slachtoffers niet aan bod komt, dat The Wolf of Wall Street vooral crimineel gedrag promoot. Die slachtoffers komen overigens aan het begin van de film wel degelijk aan het woord in de vorm van telefonische gesprekken waarin ze verleid worden tot de aankoop van waardeloze aandelen. Pure hebzucht betekende ook voor die mensen hun ondergang.
De vraag is of Belfort uiteindelijk tot inkeer is gekomen. Inmiddels verdient de gewiekste man bakken met geld met het houden van inspirerende toespraken die natuurlijk door sukkels worden bezocht die denken snel rijk te kunnen worden. Zoals Belfort door de acteur Leonardo DiCaprio gespeeld wordt, is hij een charismatische kwajongen vol valse streken, een briljante vertolking.
Belfort’s kolkende toespraken aan z’n troepen beurshandelaren behoren tot de hoogtepunten van de film. De wijze waarop hij z’n mannen en een enkele vrouw aanvuurt om als barbaren op strooptocht te gaan, is meeslepend en hilarisch om te zien. Vooral de toespraak waarin hij zogenaamd het terugtreden uit zijn firma bekend maakt, onder druk van de FBI, is een meesterstuk van verbale overtuigingskracht en visuele inventiviteit. The Wolf of Wall Street mag dan met minder finesse en strakheid zijn gemaakt dan Scorsese’s meesterwerken uit de jaren ’90, in dergelijke scènes laat hij zien nog een groot regisseur te zijn.
Ulrik van Tongeren
The Wolf of Wall Street (Dutch Film Works, 2013), vanaf 9 januari in de bioscopen.