De staat van Europa vormt een belangrijk programma-onderdeel op het Internationaal Filmfestival Rotterdam (IFFR) dat 22 januari van start is gegaan. Aan de hand van een filmselectie zien we hoe Europa er momenteel voor staat. Dat is niet best, met het economische systeem in een crisis, massawerkloosheid en een gevoel van onbehagen vanwege een onzekere toekomst. De Europese verkiezingen komen er aan dit jaar, maar Europeanen lopen niet warm voor een Europa waarin vooral sociale ongelijkheid en economisch gesjoemel van de regerende elites de boventoon voeren.
Gare du Nord van Claire Simon is in dit kader belangrijk. Haar film kan gezien worden als een metafoor voor het huidige Europa. In het immense en grootste treinstation van Parijs komen heel wat werelden tezamen. Gare du Nord vormt een scharnierpunt voor het openbaar vervoer naar de rest van de Europa: van de luxe Eurostar trein naar Londen tot en met de metro naar de buitenwijken van Parijs.
Hier vermengen zich allerlei klassen van de Europese samenleving; deftige mensen op weg naar internationale bestemmingen, prostituees en handelaren die dag en nacht in en rond het station rondhangen en de forenzen die altijd haast hebben. Gare du Nord is een speelfilm die documentaire elementen bevat. Simon nam in hetzelfde station ook de documentaire Géographie Humaine op over het lot van immigranten. Deze documentaire heeft de speelfilm gevoed.
Gare du Nord, opgenomen gedurende een periode van vijf maanden, is samengesteld uit een intrigerende mix van feiten en fictie. Het begint als een documentaire waarin de verschillende niveaus van het gebouw getoond worden en we een indruk krijgen waar al die bezoekersstromen naar toe gaan. We zien bovengrondse treinstations en ondergrondse metrostations, alsmede locaties waar de mensenstromen zich mengen op de roltrappen. Tussen de de stations in bevindt zich een etage waar de winkels en horeca gesitueerd zijn. Het stationsgebouw is als een labyrint waar de toeschouwer zich kan verliezen in interessante details.
Op een bepaald moment pakt de camera een elegante vrouw op, gehuld in een groene regenjas. Mathilde (Nicole Garcia) is geschiedenislerares die aan kanker wordt behandeld. Ze ontmoet Ismaël (Reda Kateb), een sociologiestudent van Algerijnse afkomst die enquêteert voor het Parijse vervoersbedrijf. Tevens schrijft hij een thesis over de multiculturele stationswereld. Hij introduceert Mathilde bij bepaalde personages, zoals de Nepalese snoephandelaar en een groepje Afrikaanse jonge mannen. Velen hebben de ambitie om elders een beter leven op te bouwen. Gaandeweg betreden andere personages de handeling, zoals een vader die wanhopig op zoek is naar zijn vermiste dochter.
De tweede helft van de film is minder documentair en meer dramatisch geladen. Hierdoor worden we herinnerd aan de vele speelfilms uit het verleden die zich afspelen in Gare du Nord. Er ontstaat liefde tussen Mathilde en Ismaël. Om onverklaarbare reden verdwijnt de jongeman vervolgens uit het verhaal en zien we Mathilde eindeloos door het station dwalen op zoek naar haar hem. Deze melodramatische wending stoort enigszins, want de film is vooral sterk als document over het dagelijkse reilen en zeilen binnen de muren van het station. Niettemin fascineert Gare du Nord, het laat de toeschouwer op een andere wijze kijken naar de drukke en vluchtige stationswereld.
Gouden Leeuw winnaar van het filmfestival van Venetië, Sacro GRA van de Italiaanse regisseur Gianfranco Rosi, is een documentaire over de ringweg rondom de Italiaanse stad Rome. Hier wordt de periferie van de eeuwige stad getoond, letterlijk de rand van de Romeinse samenleving. Dag en nacht is er sprake van een eindeloze stroom aan auto’s. Het is de plaats waar prostituees aan de rand van de weg op klanten wachten en de schapen in het groen grazen. We zijn getuige van een ambulancebroeder die gedurende de nacht verkeersslachtoffers verzorgt, en een visser die op de laatste bijna uitgestorven aal vist.
We leren een paar inwoners kennen van een claustrofobisch appartementencomplex en zien een boomchirurg aan het werk die palmbomen vrijwel vergeefs probeert te redden van een nietsontziende om zich heen vretende insectensoort. De documentaire is een bijna lyrische ode aan de vergankelijkheid van het leven. De vergane glorie van een aristocraat die zijn bouwvallige paleis verhuurt voor feestjes is droogkomisch. De lijken die geruimd worden vormen een lugubere herinnering aan de dood.
Regisseur Rosi heeft twee jaar aan zijn documentaire gewerkt, diens oog voor treffende details is opmerkelijk. Het is een documentaire zonder commentaar en eindigt plotseling zonder conclusie. Het geluid van de vretende insecten blijft nog lang in het hoofd rondzoemen. Sacro GRA is vooral indrukwekkend omdat het ons terloops de eindigheid van het bestaan toont, en van de dingen die verdwijnen en vergeten worden.
Ulrik van Tongeren
Het 42ste Internationaal Filmfestival Rotterdam ging 22 januari van start en duurt t/m 1 februari. Voor het programma, raadpleeg de website.