Als activist en publicist haalt Dirk Barrez alles uit de kast om zijn publiek ervan te overtuigen dat coöperaties de ideale middenweg vormen tussen markt en staat. Overigens niet altijd even overtuigend.
Dirk Barrez, al sinds jaar en dag het mannetje met de grootste bek op de apenrots der wereldverbeteraars in het hart van België, heeft nu dan toch het licht gezien. En sinds enkele weken schreeuwt hij dat van de daken in zijn nieuwste boek Coöperaties; Hoe heroveren we de economie? Geschreven in slechts één toonsoort: wie dit niet ziet is ofwel perfide ofwel zo stom als het achtereind van een varken. Als je dit laatste vanaf de eerste bladzijde krijgt ingeprent, is dat niet zo bevorderlijk voor de leeslust. Maar ik ken Barrez ook als de auteur van De Val der Engelen (1993) en als co-auteur van Het mondiale uitzendkantoor (2009), dus ik houd nog even vol.
Het boek bestaat uit negen ‘delen’, in totaal 26 hoofdstukken. In het eerste deel geeft Barrez om te beginnen ‘de meeste media’ ervan langs, omdat die zich blindstaren op aandeelhouders en beurskoersen en zodoende verantwoordelijk zijn voor ‘een hallucinante reductie van wat economie echt is’. Vervolgens maakt hij korte metten met de politici, want die ‘weigeren te doorgronden wat de crisis veroorzaakt’ en hebben slechts weet van nep-oplossingen. Pas daarna neemt hij de moeite om het begrip ‘coöperaties’ enigszins uit de doeken te doen en te verklaren waarom hij daar, tenminste in theorie, zulke hoge verwachtingen van heeft.
Aan het feit dat de bloeiperiode van de coöperatieve beweging in het nu zo welvarende Westen al een tijdje achter ons ligt, heeft Barrez geen boodschap. Zijn visie op de geschiedenis vat hij namelijk samen in ‘wat vroeger kon moet vandaag ook kunnen’. Geen wonder dat hij al meteen, in het tweede deel, de schijnwerper richt op twee supermarktketens in Zwitserland: Migros en Coop. Dat zijn voor velen de grote coöperatieve modelbedrijven die aan de internationale neergang zijn ontsnapt en de aloude waarden en principes trouw zijn gebleven.
Maar wie verwacht dat de auteur, direct na terugkeer uit het paradijs van de volkssoevereiniteit tussen de Alpen, systematisch uitzoekt hoe en waarom ooit roemruchte coöperaties in eigen land ten onder zijn gegaan en met welke gevolgen, moet voorlopig genoegen nemen met een warrig hoofdstukje over de verdwijning van gemeentelijke en coöperatieve spaar- en kredietbedrijven, culminerend in ‘het fantoom Dexia’.
En wel als aanloop tot het relaas van de totstandkoming van NewB, de nieuwe coöperatieve bank in België waaraan Barrez vanaf het prille begin in 2008 zijn naam verbonden heeft. Het (voorlopig) succesverhaal van de NewB is een lang uitgevallen intermezzo temidden van lange of korte uitstapjes en verwijzingen naar lichtende voorbeelden van coöperaties in een groot aantal buitenlanden, zowel in Europa als elders.
Ruim voorbij de helft van het boek, in het zesde deel, wordt de wereld van de 26.000 coöperaties in het thuisland onder het motto ‘Ook in België beweegt veel’ pas echt onder de loep genomen. De manier waarop zet echter weinig zoden aan de dijk: Barrez stelt twee ingewijde functionarissen voor, Lieve Jacobs (Coopburo) en Peter Bosmans (Febecoop), en springt vervolgens samen met hen bladzijden lang van de hak op de tak. Zelfs een handzaam overzicht in grafische zin kan er niet vanaf. De lezer wordt klaarblijkelijk geacht zelf te beschikken over een grote kennis van zaken, of moet maar zien dat hij er een touw aan vast knoopt.
En zo spoedt het boek zich ten einde: alsof de ene kaartenbak na de andere over je wordt uitgestort. Me dunkt dat hier een (onderzoeks)journalist en een activist met elkaar in de knoop zijn geraakt. Als activist wil Barrez alles uit de kast halen om zijn publiek ervan te overtuigen dat coöperaties, nu nog meer dan vroeger, de ideale middenweg vormen tussen markt en staat. Te meer omdat hij de keus van deze organisatievorm voor zijn nieuwe bank moet rechtvaardigen. Maar dat alles verdraagt zich moeilijk met de journalist die het naadje van de kous weten wil weten en niet terugdeinst voor welke onaangename feiten en mogelijkheden dan ook.
Al met al is het een onbevredigend en bij tijd en wijle irritant boek. Onbevredigend omdat er niet in staat wat erop staat, dus geen waar voor je geld. Typerend is het ontbreken van gebruikelijke extra’s, zoals een lijst van afkortingen, index of aanbevolen gerelateerde literatuur (anders dan de boeken en dvd’s van de auteur). Irritant is het boek omdat Barrez zich vooral laat kennen als de onverbiddelijke gelijkhebber die niet kan verkroppen dat mensen vaak niet kunnen wat ze graag willen. Ik gun Barrez zijn utopieën en als er af en toe, in bepaalde tijden en omstandigheden, iets van lukt, prima. Maar mensen afserveren als rechtmatig lid van de samenleving omdat ze er een andere ziens- of handelwijze op nahouden, vind ik nogal bedenkelijk.
Nog een noot tenslotte aan het adres van de uitgever. Had u deze auteur niet ook een keertje naar het noorden kunnen sturen? Heel wat goedkoper dan al die andere reizen: gewoon het boemeltje van Turnhout naar de muur bij Baarle-Nassau, dan even door dat mijnenveld heen en je zit al op de weg naar Utrecht. Heus, ze kunnen daar dit soort Nederlands ook best lezen. En u weet het: een sappige Vlaming die over hun zaken een mening geeft is altijd kassa!
Theo Ruyter
titel Coöperaties; Hoe heroveren we de economie?
auteur Dirk Barrez
uitgever PALA.be / Global Society, Leuven-Heverlee (B); 2014
uitgave paperback – 192p.
isbn 978 90 8180 341 0
prijs € 14.90