Het slavernijverleden is bepaald geen uitgekauwd thema in de filmgeschiedenis van de VS. 12 Years a Slave is een indrukwekkende realistische weergave van het leven onder het juk van de slavernij. De totale machinerie ervan wordt in tergend detail getoond. Van de slaven die gekeurd en verhandeld worden op de havenkade tot en met het onbarmhartige werk op de katoenvelden, waar degenen die niet voldoende plukken hardhandig worden gestraft.
De film is geregisseerd door de Britse regisseur Steve McQueen, scenarioschrijver John Ridley maakte een adaptie van de memoires van Solomon Northup uit 1853. Northup (Chiwetel Eijofor) is een welvarende en vrije zwarte man die met z’n gezin in New York leeft. Hij wordt in Washington door slavenhandelaren gekidnapt en verscheept naar het zuiden van de VS. Daar wordt hij verkocht aan een plantage-eigenaar in Louisiana in het jaar 1841. Vervolgens wordt Northup nog twee keer doorverkocht.
In de drie films die McQueen tot nu toe regisseerde, vormt het lichamelijke aspect een belangrijk thema. Denk aan Bobby Sands, de IRA-leider die zichzelf uithongert in Hunger (2009) totdat er bijna niets meer van hem over is. En de seksverslaafde hoofdpersoon van Shame (2011) die zijn lijf pijnigt. In 12 Years a Slave zijn het de slaven die met ontelbare zweepslagen gefolterd worden. Het is een moeilijke film om te ondergaan, maar ook een waarvan men zich niet kan losrukken.
Vooral de scène waarin een aan handen geboeide Northup met een touw om z’n nek aan een boomtak hangt en met zijn tenen contact met de grond moet zien te houden om zichzelf niet te verhangen, getuigt van een intense kracht. Op de achtergrond verrichten de slaven hun werk, alsof ze niet in de gaten hebben dat iemand voor zijn leven vecht. Hier wordt de dagelijkse realiteit van het slavenbestaan getoond, een schitterend geschoten scène. De schoonheid van de omgeving contrasteert met de pijnlijke lijdensweg van Northup.
De film laat zien wat Northup zag, vanuit zijn perspectief. De Britse acteur Chiwetel Eijofor speelt zijn ingehouden rol briljant. Om te overleven in zijn slavenbestaan mag Northup niets van zichzelf prijs geven. Met stil spel en zonder larmoyante accenten weet Eijofor de wanhoop en machteloosheid van de man te verbeelden. Omdat Northup het emotionele hart van de film vormt, zijn de overige personages schetsmatiger ingevuld. Daar de rollen vervuld worden door uitstekende acteurs is dat niet direct hinderlijk. Vooral Michael Fassbender, als plantage-eigenaar Epps die sadistische spelletjes met zijn slaven speelt, maakt indruk. Hij is de ultieme belichaming van de banaliteit van het kwaad.
12 Years a Slave is een meedogenloze en intense veroordeling van de slavernij. Wat tegen de film wordt ingebracht, betreft de extreme wijze waarop de wreedheden in beeld zijn gebracht. Volgens de Amerikaanse filmcriticus Armond White is het resultaat martelporno, een horrorshow. Dat een menselijke rug na tientallen zweepslagen bloederig is, wordt zonder omwegen getoond en is pijnlijk om te zien. Het is inderdaad een horrorfilm, maar hoe anders zou men de fysieke en geestelijke marteling van de slavernij dán moeten weergeven?
Steve McQueen is beeldend kunstenaar. Zijn eerste twee films Hunger en Shame waren ietwat abstract en kunstzinnig mooi, maar tonen zijn visuele bedrevenheid aan. Met 12 Years a Slave heeft hij gekozen voor een meer conventionele vertelwijze. Ondanks het realistische geweld is het een ingetogen film die hierdoor des te harder aankomt. Het is knap hoe de slavernij getoond wordt zonder in de valkuil van jankerige sentimentaliteit te vervallen.
Ulrik van Tongeren
12 Years a Slave (Independent Films, 2013), nu in de bioscopen.