Regisseur en scenarist Spike Jonze heeft een merkwaardige toekomstfantasie gemaakt over een eenzame man die verliefd raakt op het besturingssysteem van zijn computer. Dat wil zeggen, de kunstmatige intelligentie die zichzelf de naam Samantha heeft gegeven. Het klinkt krankzinnig, en toch heeft de excentrieke Jonze hier een geloofwaardige film van weten te maken.

Het eerder utopisch dan futuristisch verfilmde Her speelt zich af in de nabije toekomst van Los Angeles. Joaquin Phoenix speelt Theodore, een eenzame man die hunkert naar menselijk contact, en vooral naar een liefdevolle relatie. Wanneer Theodore een nieuw besturingssysteem aanschaft, OS1 genaamd, blijkt het hier om een kunstmatige intelligentie te gaan die diep zijn leven binnendringt.

Met de verleidelijke stem van actrice Scarlett Johansson in het oordopje is Samantha er niet alleen om de dagelijkse digitale beslommeringen bij te houden, zij is ook een kameraad die hem bijstaat in van alles, met als klap op de vuurpijl ook nog cyberseks. Er ontwikkelt zich een intieme liefdesrelatie tussen de eenzame man en Samantha. Via haar leert Theodore stapje voor stapje de mensenwereld kennen.

Het meest intrigerende aspect van Her is dat deze zogenaamde toekomstfantasie al min of meer werkelijkheid is. Mensen zijn al 24 uur per dag aan het internet verbonden, maken met hun smartphone onderdeel uit van een virtuele werkelijkheid. We raken al ontworteld door wat zich in onze omgeving afspeelt. De film is niet bedoeld als waarschuwing voor de dreigende afhankelijkheid van kunstmatige intelligentie, daarvoor is het verhaal te utopisch. Het is vooral een bitterzoete romantische komedie.

Theodore heeft een merkwaardig beroep dat naadloos aansluit bij deze toekomstfantasie. Hij schrijft namelijk digitale liefdesbrieven voor mensen die daartoe niet in staat zijn. Het is een wereld waarin intimiteit tussen mensen een schaars goed is geworden. Daarom leunen we zo zwaar op technologie, om de leegte in het bestaan op te vullen. Regisseur Jonze heeft op de een of andere manier dit krankzinnige verhaal geloofwaardig weten te maken.

Samantha lijkt op een mens met echte gevoelens, terwijl ze een voorgeprogrammeerde kunstmatige intelligentie is. De kijker moet dan wel, evenals Theodore, meegaan in deze illusie. Het is te danken aan het vakmanschap van Joaquin Phoenix die van deze man een geloofwaardig personage heeft gemaakt. Hij heeft de menselijke warmte weten te koppelen aan ironie en geen griezel van Theodore gemaakt. Terwijl het verhaal wel degelijk een lugubere kant heeft.

Het narcisme van Theodore is namelijk een tikkeltje eng, want de man is eigenlijk doodsbang voor intimiteit met vrouwen. In al zijn vereenzaming komt Samantha als geroepen, ze vervult zijn diepste verlangens. Het laatste deel van Her werkt minder goed omdat de luchtigheid en de humor langzaam weglekken. De droefgeestige lading van het slot van de film mist de ironie die het voorafgaande de broodnodige luchtigheid geeft.

De eerst twee films van Jonze, Being John Malkovich en Adaptation, zijn geschreven door Charlie Kaufman. Jonze heeft het scenario voor Her zelf geschreven waardoor de film het subversieve en geniale van Kaufman mist. Desondanks is het aan Joaquin Phoenix en Scarlett Johansson te danken dat het toch een aangename en grappige romantische komedie is geworden. Johansson steelt met haar zwoele en verleidelijke stem bijna de film, het is ongelooflijk wat de actrice met haar stem doet.

Ulrik van Tongeren

Her (Paradiso Films, 2013), nu in de bioscopen.