De Franse regisseur Luc Jacquet (March of the Pinguins) heeft een documentaire over het tropisch regenwoud gemaakt. In samenwerking met de bioloog Francis Hallé hebben de filmmakers het imposante natuurgebied willen vastleggen voordat het ooit in de vergetelheid verdwijnt. Once Upon a Forest (Ile Etait une Foret) is een diepgravende reis door het woud geworden, met de nadruk op het plantenleven.
De documentaire is hoofdzakelijk opgenomen in het Amazone-regenwoud in Peru, Zuid-Amerika, en het Congo-regenwoud in Gabon, Afrika. Het heeft geleid tot een visueel overweldigende kennismaking met de natuur die uit onze handen lijkt te glippen als gevolg van exploitatie. Bioloog Frances Hallé is decennialang bezig geweest met het vastleggen van het plantenleven in de vorm van gedetailleerde tekeningen. Hij geeft met zijn tekeningen en biologische kennis de film inhoud.
De filmmakers hebben met telelenzen, animatie en het gebruik van cameradrones vliegend over de boomtoppen geprobeerd de visuele grandeur en de ingewikkelde architectuur van het regenwoud te vangen. Het is vooral het verhaal van de bomen, met als meest spectaculaire de woudreuzen die zeven eeuwen oud kunnen worden. De levenscyclussen van de primaire en secundaire bossen worden uitvoerig uitgelegd. Het regenwoud bevindt zich in een voortdurende cyclus van groei en vernieuwing.
Onthutsend zijn de beelden van gekapt regenwoud ten behoeve van economisch gewin. Aan de hand daarvan wordt getoond hoe het regenwoud herleeft. De weg bereidende bomen met een levenscyclus van zeventig jaar, waarop vervolgens de woudreuzen die wel vijftig meter hoog kunnen worden, groeien. Het zijn processen die al eeuwen duren, maar door menselijk ingrijpen wordt deze unieke biotoop voor altijd verwoest. Kap van het regenwoud in Brazilië voor de sojaplantages en in Borneo voor de palmolieplantages bewijzen hoe catastrofaal de mens bezig is.
De documentaire zit boordevol feiten, maar mist een scherpe analyse. De waarschuwing dat het verwoeste regenwoud wel eens het eind van de mensheid kan betekenen, komt hard aan. Verdwijning van het woud versnelt de opwarming van de aarde, daar zijn de wetenschappers het wel over eens. Het is natuurlijk ondoenlijk om in een documentaire van slechts 78 minuten een volledige stand van zaken te geven betreffende de staat van het tropisch regenwoud op aarde.
De film komt soms wat prekerig en New Age-achtig over, en springt nogal van de hak op de tak. Bioloog Midas Dekkers heeft als een ware schoolmeester het Nederlandse commentaar ingesproken. Toch valt er vanwege de unieke filmbeelden genoeg te genieten. Zoals de gastvrijheid van de bomen voor mierenkolonies, die op hun beurt duizendpoten en andere voor de bomen levensbedreigende insecten verdelgen.
Dit voorbeeld geeft aan hoe de dieren en planten van elkaar afhankelijk zijn om te overleven. Deze levenscyclus vormt het kloppend hart van het tropisch regenwoud. Vertoonde beelden van het omvallen van een boom die aan het eind van zijn latijn is, levert een uiterst aangrijpend moment op. Maar op de resten van de stam ontstaat weer nieuw leven waarna de cyclus weer van voor af aan begint.
Once Upon a Forest is een tamelijk unieke natuurdocumentaire die gedragen wordt door schitterende beelden. Hoe het regenwoud gered kan worden, is de grote vraag waar de documentairemaker geen antwoord op weet te geven. Plukjes regenwoud worden her en der in staat gehouden, zoals het regenwoud in Gabon dat inmiddels tot nationaal park is uitgeroepen. Wanneer de regenwouden, die de longen van de wereld worden genoemd, uitsterven loopt ook het voortbestaan van de mensheid serieus gevaar.
Ulrik van Tongeren
Once Upon a Forest (De Filmfreak Distributie, 2013), vanaf 20 maart in de bioscopen.