Het verhaal van een idealistische arts tijdens de onafhankelijkheidsstrijd in Angola.

Portugal was het laatste Europese land wat, gedwongen door bevrijdingsbewegingen, afstand deed van zijn koloniale droom in Angola, Mozambique en Guinnee Bissau. In Nederland werd deze bevrijdingstrijd vanaf begin jaren zestig middels een reeks succesvolle acties  ondersteund door het Angola comité. Midden jaren zeventig, in de laatste fase van de onafhankelijkheidstrijd, ontstaan er naast het Angola comité allerlei kleine actiegroepen.

Het ontstaan van deze groepen had alles te maken met de koude oorlog en met de controverse tussen Rusland en China. Naast de belangrijkste bevrijdingsbeweging het MPLA, gesteund door Rusland en door de communistische en sociaaldemocratische bewegingen in Europa, ontstonden in Angola bewegingen die gesteund werden door de VS, China en zelfs Zuid Afrika. Die koude oorlogstrategie had ook zijn weerslag in Nederland. Er ontstonden comités die zich oriënteerde op China of Rusland en een daarvan was het Medisch Komitee Angola (MKA).

Marxistisch-leninistische theorie versus hulpverlening

In 1975 meldde de jonge arts Jarl Chabot zich aan bij het MKA. Hij wilde zich inzetten voor het Angolese volk en dus leek het hem logisch zich aan te sluiten bij een comité dat zich specialiseerde in medische hulp. Het MKA wilde weliswaar medische hulp verschaffen, maar minstens zo belangrijk was voor haar de verbreiding van de marxistisch-leninistische visie. Jarl had geen flauw idee van deze politieke achtergrond en vanaf de eerste kennismaking verwonderde hij zich over het karakter en de inhoud van de discussies in het bestuur.

Jarl beschrijft hoe hij en medevrijwilligers werden aangesproken met kameraad en hoe op concrete vragen over financiering van de uitzending en specifieke medische problemen aldaar nauwelijks werd ingegaan. Wel werd uitvoerig gediscussieerd over het aanbod van het ministerie van Ontwikkelingssamenwerking om medicijnen te sturen naar Angola. De voorzitter was daar duidelijk over. Wij sturen geen medicijnen, want het MKA wil zich onafhankelijk opstellen en zich niet voor het karretje laten spannen van minister Pronk. Ook contact met het Angola comité dat, volgens de voorzitter, een verlengstuk is van de sociaaldemocratische regering Den Uyl blijkt ongewenst. In één adem werd de vrijwilligers verder medegedeeld dat contacten met de pers alleen via het bestuur van de MKA mag lopen.

Als een paar maanden later duidelijk wordt dat de regering van Angola wel degelijk medicijnen uit Nederland wil ontvangen, raakt de voorzitter in verlegenheid en in een lange brief legt hij de vrijwilligers uit waarom de objectieve politieke situatie van de regerende bevrijdingsbeweging MPLA een andere is dan de Nederlandse. Hier moeten we rekening houden, zo betoogde hij, met onze positie ten opzichte van de Nederlandse arbeidersklasse met wie solidariteit in acht moet worden genomen. Voor Jarl is dit een abacadabra waar hij geen chocola van kon maken, maar toch laat hij zich uitzenden naar Angola.

Ideologische scherpslijperij

Daar wordt het alleen maar erger. Van de artsen wordt geëist dat zij hun werk doen vanuit een marxistisch-leninistische instelling. Op een vraag van Jarl wat dat precies inhoudt krijgt hij van Klaas van Zutphen een college in marxistisch- leninistisch denken en daarop volgend een verwijt. “Ik begrijp niet goed Jarl“, voegt Klaas hem toe, “dat jij dat niet eens weet. Waarom ben je eigenlijk naar Angola gekomen? De revolutie hier draait immers om het fundamentele conflict wie de macht heeft over de productiemiddelen.“

Het blijft niet bij deze botsing. Keer op keer wordt aan Jarl en zijn medeartsen gevraagd naar hun politiek overtuiging. Gewone linkse solidariteit met de antikoloniale strijd is niet genoeg. Ook sympathie met de socialistische opbouw van het land is op zich onvoldoende en behoort nader gepreciseerd te worden. Artsen die de leninistische lijn van Klaas niet volgen worden uitgemaakt voor ‘kleinburgerlijke intellectueel’ en ‘salonrevolutionair’. Zelfs de vraag welke medische strategie de beste is, preventief of curatief, is onderwerp van politieke discussie .

Zo goed en zo kwaad als mogelijk probeert Jarl zijn werk te doen. Maar hij is  niet de enige die zich ergert aan het fanatieke gedrag van Klaas, ook zijn collega Tom zet steeds meer vraagtekens. Voor Klaas is elke sympathie, laat staan samenwerking met het Angola comité taboe, en pogingen om geldelijke steun te verwerven bij het ministerie van ontwikkelingssamenwerking maken hem woedend.

Op een late avond na enige joints en veel drank vertelt Klaas dat het MKA door de CPN is opgericht als tegenhanger van het Angola comité. Door de CPN was Klaas gevraagd om naar Angola te gaan en zijn bedrage te leveren aan de revolutie als actief CPN-lid. Voor Jarl wordt nu alles duidelijk. Alle mooie woorden over samenwerking op brede basis en het scheppen van een eenheidsfront blijken leugens. Veertig jaar later kijkt Jarl terug, raadpleegt zijn aantekeningen en schrijft een boek over deze politiek woelige jaren.

Op een ietwat ironische wijze laat hij de lezer kennis maken met het fundamentalistische gedachtegoed van enkele doorgeslagen leninisten. Daar doorheen hoor je zijn kwaadheid en verdriet over zo veel verspilde energie. Ook een zestal  medespelers in deze politieke soap zijn gevraagd hun commentaar te geven. Naast het opsommen van goede dingen en het effect op hun persoonlijke groei vraagt iedereen zich na veertig jaar wel af waarom zij toch zo naïef waren en zo verblind.

Het boek “Nooit meer Bacalhau“ (dat verwijst naar Jarl’s afkeer van het Angolese gerecht van gedroogde en gezouten stokvis Bacalhau) laat zien hoe in het midden van de jaren zeventig, aan de randen van de, politiek breed georiënteerde, derde wereldbeweging een klein aantal fundamentalistische groepjes ontstonden die elk voor zich pretendeerde de enige juiste weg te bewandelen.

Hans Beerends

titel Nooit Meer Bacalhau
auteur Jarl Chabot
uitgave Paperback
uitgever BraveNewBooks.nl, 2014
prijs € 22,50
isbn 9789402112245