Schoten uit het niets, mensen die dood neervallen en onzichtbare schutters die niet in beeld komen. Het is in meerdere films op het Cinéma Arabe filmfestival te zien.
Zoals in het shockerende ooggetuigenverslag Kamara Has No Walls, over de vrijdag van Kamara (18 maart 2011). Het is het keerpunt van de revolutie in Jemen, als de bevolking de wapens neerlegt voor een vreedzaam protest tegen de president in de hoofdstad Sana’a. Demonstranten worden meedogenloos neergemaaid door scherpschutters, hetgeen wordt getoond aan de hand van beelden gemaakt door ooggetuigen.
Ook de kalme dichterlijke korte film Les jours d’avant, over jonge mensen in Algerije midden jaren ’90 toen de Arabische revolutie nog ver weg was, bevat dat onverwachte anonieme geweld.
In Rags and Tatters van de Egyptische regisseur Ahmad Abdalla wordt de chaos van de revolutie in Caïro getoond. Ver weg van het Tahirplein onderneemt een ontsnapte jongeman een raadselachtige zoektocht door de armste wijken. Hij vindt tijdelijk onderdak in een moskee op een begraafplaats van een soefi-gemeenschap en waar hij maar net weet te ontkomen aan mishandeling door een burgerwacht.
Later duikt hij op tussen de afvalhopen waar koptische vuilnismannen leven. Overal is sprake van geweld en chaos. Wat de jonge man nou precies zoekt blijft ongewis. Een videofilm op zijn telefoon over een gewelddadig incident zou de sleutel moeten zijn tot het raadsel. Regisseur Abdalla heeft briljant de onheilspellende nasleep van de revolutie getroffen. ‘Alles komt goed’, zijn de geruststellende woorden van een personage, terwijl duidelijk wordt dat dit nooit meer het geval zal zijn.
Soms duikt de revolutie op intrigerende wijze op in een film. Caïro Drive van regisseur Sherief Elkatsa belicht de dagelijkse verkeershel in Caïro. Veertien miljoen voertuigen in een stad van 20 miljoen inwoners veroorzaken een onvoorstelbare bende. Het is een georganiseerde chaos met veel getoeter en ongelukken, en eigenlijk verrassend weinig geweld. Op de een of andere manier tonen de weggebruikers geduld en compassie voor elkaar.
Omdat filmmaker Elkatsa van 2009 tot en met 2012 opnamen heeft gemaakt, is hij erin geslaagd een beeld te scheppen van de situatie van voor en na de revolutie. Na afloop van de revolutie, als de ordehandhavers het straatbeeld hebben verlaten, nemen de burgers het heft weer in handen. Burgerwachten proberen orde in de chaos te scheppen, hun overdreven waakzaamheid levert hilarische scènes op. De bevrijdende humor van Egyptenaren maken het leven dragelijk. In tegenstelling tot Rags and Tatters biedt Caïro Drive hoop, ondanks het fatalisme vanwege het verkeer dat altijd vast zal blijven zitten.
De documentaire Plastic Harem van de Nederlandse regisseurs Rob Schröder en Gabrielle Provaas handelt over de Nederlands-Egyptische beeldend kunstenaar Tarik Sadouma. Hij woont en werkt in Caïro aan een tentoonstelling over het vrouwbeeld in de Arabische media. Sadouma maakt beelden van Arabische zangeressen die in videoclips een uitdagende seksualiteit uitdragen. Via Caïro, Beiroet en Dubai reist de kunstenaar om zijn werk te promoten.
Met behulp van plastische chirurgie worden de gelaatstrekken van de zangeressen extra aangezet. Zodra het leven van de plastisch chirurg aan bod komt, belanden we in een horrorshow. Hier wordt een decadente wereld getoond; de onmetelijke rijkdom van de elite voedt deze onverwachte expliciete seksuele zangkunst. Er was aanvankelijk de angst dat deze subcultuur bedreigd zou worden door de Arabische lente.
Beeldhouwer Tarik voelt zich in deze schijnwereld als een vis in het water. Hij heeft machtige vrienden en weldoeners aan zijn kant, en zelfs een relatie met popster Malak, een vooraanstaand artiest in de Arabische wereld. Tarik blijft een mysterieus figuur in de documentaire. Is hij kunstenaar of charlatan, idealist of geldwolf? Deze vragen worden niet werkelijk beantwoord.
Plastic Harem levert een fascinerend beeld op van een enigszins lugubere Egyptische subcultuur. Deze zangeressen, en tevens actrices, spelen met hun rijkdom en status een vooraanstaande rol. Duidelijk wordt dat de Arabische wereld niet alleen wordt gekenmerkt door religie en gesluierde vrouwen, maar dat er tevens sprake is van een schijnwereld vol perverse genoegens.
In een nagesprek op het Cinéma Arabe filmfestival benadrukten de filmmakers dat ze de politieke situatie in Egypte bewust niet aan bod hebben laten komen in hun documentaire. Toch bevat Plastic Harem wel degelijk terzijdes over de sociale ongelijkheid en de positie van de vrouw in de Arabische wereld.
Ulrik van Tongeren
Cinéma Arabe, nog t/m zondag 11 mei in Rialto Amsterdam en Lantaren Venster Rotterdam. Op 17 mei en 18 mei vertoont filmhuis Slieker in Leeuwarden een selectie van de festivalfilms. De Verkadefabriek in Den Bosch vertoont 18 mei een selectie, Lumière in Maastricht van 14 t/m 17 mei en Filmhuis Den Haag van 15 t/m 18 mei.