De Europese verkiezingen komen eraan, de verkopers dus ook. Partijtijgers proberen hun programma’s aan de man te brengen, euro-officials het hele project. Zelfs hoofd van Europa, de normaal gesproken mediaschuwe Herman Van Rompuy, voorzitter van de Raad van de Europese Unie, schuift de laatste weken regelmatig gewillig aan bij de Nederlandse pers, zoals Buitenhof.

Soms zegt de voorzitter, door velen als grijze muis gezien, wel eens wat interessants, maar dan moet je wel tussen de regels door kunnen lezen. Van Rompuy vertelde in de Volkskrant bijvoorbeeld dat de Europese vlag waarmee Oekraïners op het Maidan plein zwaaiden, naar zijn volle overtuiging een teken was dat zij verlangden naar onze waarden. “Wat anderen zien als het fundament van de Unie, zijn wij uit het oog verloren”, voegde hij daar aan toe.

Tussen de regels geen grijs

Misschien is het handig om tot Chomskyiaanse taalanalyse over te gaan om het belang van deze uitspraak in te zien. Want wat zegt de beste man nu eigenlijk? Met ‘wij’ bedoelt hij in ieder geval niet zichzelf, zijn metgezellen en andere eurofielen. Zij zullen zonder enige twijfel volledig opgaan in de fundamenten van Het Project. ‘Wij’, dat zijn kennelijk de kiezers die kritisch zijn op de EU en/of massaal wegblijven bij het vierjaarlijkse verkiezingsspektakel.

‘Wij’, de kritische kiesgerechtigden dus, zijn mooie waarden als democratie, vreedzaamheid, tolerantie voor andere culturen en internationale samenwerking kwijt geraakt en verworden tot intolerante, provinciale, antidemocratische nihilisten, zegt Van Rompuy eigenlijk. Dank u wel, excellentie. Zeer verhelderend. Met ‘wij’ bedoelt hij dus eigenlijk ‘zij’, de bekrompenen die zich nog niet hebben bekeerd tot het eurogeloof. Daar moet je niet bij willen horen, dat begrepen de Oekraïners volgens Van Rompuy ook al.

Ook van Rompuy’s opvatting over ‘onze waarden’ in relatie tot de gebeurtenissen in Oekraïne is bij nadere inspectie veelzeggend: ‘Onze waarden’ blijken in de praktijk toch vooral te bestaan uit het steunen van pro-westerse oligarchen, ultranationalisten en neofascistische Freikorpsachtige milities, die nu mede de regering in Kiev vormen. Antidemocratische praktijken, zoals plegen van een illegitieme machtsovername en antiterreur tactieken tegen demonstranten, kunnen kennelijk ook binnen het kader van ‘onze waarden’ zonder meer toegedekt worden met de Europese vlag.

De domme optimisten en naïeve liberalen die in Kiev demonstreerden voor de EU, geloofden natuurlijk wel, net als Van Rompuy, in het beeld dat het westen graag van zichzelf schept: het gebied der onbegrensde mogelijkheden waarin je jezelf rijk kan kopen. Goud leek te blinken, vrijheid zou lonken. Wat ze werkelijk krijgen, is de ijzeren vuist van het IMF, dat geheel conform ‘onze waarden’ een groot deel van de bevolking zal verarmen met liberaliseringsprogramma’s ten faveure van partnerschappen van westerse investeerders met lokale oligarchen.

Verdun, draai, maar proef niet

Een katholieke vriend zei me ooit dat je een boom altijd aan de smaak van zijn vruchten kunt herkennen, niet aan zijn bladerenpracht. Dat had hij uit de Bijbel, ethisch fundament van de Unie. We kunnen dan inmiddels wel vaststellen dat ‘onze waarden’ in de reclame-uitingen van euro-hotemetoot Van Rompuy onderhevig zijn aan een Orwelliaanse trucage, een Umkehrung aller Wahrheit. Proef en je krijgt er een verschrikkelijk bittere smaak van in je mond.

Van Rompuy’s functie is hier zelf trouwens ook een belangrijk voorbeeld van, want formeel is de beste man ongekozen en vertegenwoordigt hij eigenlijk nog niet eens een slappe vorm van volkssoevereiniteit. Technocraat vermomt zich als democraat. Het is niet eens ironie dat hij zichzelf zo verkoopt, het maakt onderdeel uit van een cultuur van omdraaiing. Dat zo’n techno-dictator het heeft over democratische waarden zou op zichzelf nog best journalisten opmerkzaam kunnen maken, hoe er ook verder gelogen en bedrogen wordt. Evengoed wordt de schurende spagaat tussen formele politieke positie van zijn functie en wat er van gemaakt wordt in de beeldvorming, nauwelijks opgemerkt.

Toch lijkt het denkproces niet moeilijk. De bevolking kiest namelijk, op door partijen gecontroleerde kieslijsten, vertegenwoordigers waaruit weer vertegenwoordigers boven komen drijven die de regering vormen. Deze vertegenwoordigers van vertegenwoordigers uit de volkssoevereiniteit vertegenwoordigende particratie sturen een vertegenwoordiger naar de Europese Raad, het college van premiers. Binnen deze groep van vertegenwoordigers (premiers) van vertegenwoordigers (regeringen) van de vertegenwoordigers (parlementen) uit de vertegenwoordigende particratie (partijen), kiezen vooral de belangrijkste vertegenwoordigers (Duitsland, Frankrijk) een hoofdvertegenwoordiger.

Nu, dat is dus Van Rompuy.

De smaak van water

Zo’n sterke verdunning van kiezersinvloed heeft natuurlijk weinig meer met serieuze volkssoevereiniteit te maken. Voornamelijk mensen met belangen of weinig cognitief vermogen tot kritisch denken zullen nog inzetten op ‘democratie’ als aanduiding voor dit hyper-elitaire politieke stelsel van coöptatie en gelaagde controle.

Je kunt je zelfs afvragen of, wanneer de verdunning zo sterk is, we eigenlijk niet beter zouden kunnen spreken van een soort verlichte dictatuur. Er is al zo’n beperkte opvatting over democratie – namelijk dat we via een vierjaarlijkse one-man-one-vote procedure onze tijdelijke dictators mogen vervangen. Maar zelfs dát geldt nog niet eens voor alle hoge politieke posities in de EU.

Waar de lokale media zich liever bezig houden met de vraag of Van Rompuy een grijze muis dan wel een gewiekst politicus is, blijft de belangrijkste kwestie buiten schot: de vraag of de EU ooit echt democratisch zou kúnnen zijn. ‘Wij’ geloven inderdaad niet zo in ‘onze waarden’ op dat vlak.

Hector Reban