Aan de hand van dertien tot leven gebrachte schilderijen van de Amerikaanse schilder Edward Hopper wordt de belevingswereld van een fictieve actrice getoond.
Shirley (Stephanie Cumming) leidt ons gedurende momentopnamen van haar fictieve leven door de sociale en politieke geschiedenis van Amerika in de periode 1931-1961. Elke episode wordt ingeleid aan de hand van radioberichten over de toenmalige actualiteit. Zo komen de Grote Depressie, de Tweede Wereldoorlog, De Koude Oorlog, de strijd om de burgerrechten en de Vietnam-oorlog aan bod.
Shirley: Visions of Reality bestaat uit een opeenvolging van statische beelden, tamelijk exacte kopieën van dertien schilderijen van de beroemde Amerikaanse kunstenaar Edward Hopper. Op de achtergrond horen we Shirley verwoorden hetgeen haar op dat moment bezighoudt. Bij aanvang van de film bevindt zij zich in een treincoupé. Deze beelden zijn gebaseerd op het schilderij Chair Car uit 1965.
De dertien belichte schilderijen, waaronder Office at Night, Hotel Room en Morning Sun, behoren tot zijn bekendste werken. Het is verbazingwekkend om te zien hoe de Oostenrijkse regisseur en beeldend kunstenaar Gustav Deutsch en zijn team de visuele pracht van de schilderijen hebben weten te benaderen. Het werk van Hopper (1882-1967) kan gezien worden als commentaar op het sociale leven in de VS. Het zijn schilderijen waarop eenzaamheid en vervreemding worden verbeeld.
Met een heldere belichting, strakke diagonalen, schitterende kleuren en grote ramen zijn het bijna filmische benaderingen van het alledaagse leven in Amerika. Niet zo gek dat het werk van Hopper een onuitputtelijke inspiratiebron vormt voor cineasten. Regisseurs als Alfred Hitchcock, David Lynch en Wim Wenders hebben eerder al de beeldtaal van Hopper in hun films verwerkt.
Het is een gewaagd experiment van Deutsch om in zijn eerste film de door Hopper op doeken geschetste wereld om te zetten in bewegende beelden. Shirley: Visions of Reality is als visueel experiment het meest geslaagd. De beelden zijn van een betoverende schoonheid. Het moet een hels karwei zijn geweest om in de Weense studio’s waar de film is opgenomen deze typisch Amerikaanse werkelijkheid te reconstrueren.
De hypnotiserende beelden staan enigszins haaks op de intellectuele bagage. De vertelling bevindt zich op het raakvlak tussen beeldende kunst en speelfilm, een ware uitdaging om te ondergaan. Degenen die niet ondergedompeld willen worden in dit intellectuele doolhof hebben altijd nog de fascinerende droomwereld van Hopper om van te genieten. Wat enigszins wringt is het levensverhaal van Shirley. De fictieve actrice is idealistisch, haar gesproken teksten zijn soms hoogdravend, banaal. Het blijkt een ambitieuze poging om de sociale en politieke geschiedenis van Amerika op een dergelijke wijze voor het voetlicht te brengen.
Gustav Deutsch werd bekend met found footage-films als FILM IST. A girl & a gun (2009), collagefilms die een unieke kijkervaring opleveren. Shirley: Visions of Reality sluit naadloos aan bij deze eerdere baanbrekende kunststukjes van de Oostenrijkse regisseur. In ieder geval levert het een spannende en uitdagende kennismaking op met de onvergetelijke wereld van Edward Hopper.
Ulrik van Tongeren
Shirley: Visions of Reality (Eye, 2013), vanaf 29 mei in de bioscopen.