De bezetterslogica van de Israël-apologeten

Gaza bloedt. Maar verdedigers van het standpunt dat de Israëlische staat inneemt, lijken vaak te moeten steunen op blinde loyaliteit in plaats van recht en redelijkheid. Wordt het geen tijd de bezetterslogica af te zweren?

      door Hector Reban

Nadat eind juni in Israël drie joodse jongens in de omgeving van Hebron dood werden teruggevonden, zat een jonge vrouw samen met een aantal medelevende leeftijdgenoten in Tel Aviv devoot in een kring rond een aantal waxinelichtjes en foto’s van de jongens. Zij werd geïnterviewd. Op verbeten, onverzoenlijke toon sprak zij woorden die vervreemdend klonken in een sfeer van nederigheid en saamhorigheid: “We moeten echt keihard terugslaan. Want de enige taal die zij spreken, is nu eenmaal de taal van geweld.”

En geweld, dat kregen ‘zij’. De vermiste jongens waren nog niet eens terug gevonden of de Israëlische regering kende de daders al, net als de groep jongeren die hun leeftijdgenoten betreurden. Hamas, de militante islamitische politieke beweging, werd verantwoordelijk geacht voor de ontvoering en, naar later bleek, moord op de jonge joden.

Het leek erop alsof de Israëlische regering in die premature veronderstelling een voorwendsel had gevonden eens flink huis te houden in Gaza om zodoende Hamas een gevoelige slag toe te brengen. Razzia-achtige overvallen vonden plaats, honderden mensen werden opgepakt, tientallen lieten het leven. In de escalatie van geweld die zo op gang kwam, met raketbeschietingen van de kant van Hamas en zware, dodelijke bombardementen door het leger, werden tientallen Israëlische militairen en meer dan 2000 Palestijnen gedood, voornamelijk burgers. Dat waren een hoop slachtoffers om de daders van drie moorden op te pakken.

Begin augustus werden twee hoofdverdachten gearresteerd die na wekenlange ondervraging niet alleen de moorden bekenden, maar ook dat zij in opdracht handelden van aan Hamas gelieerde brigades. Hoewel een willekeurig mens in martelkamers van notoire geheime diensten als Mossad of Shin Bet vrijwel alles bekennen kan en een bekentenis in ons recht op zichzelf onvoldoende is voor veroordeling, laat staan executie, kwam dat de regering goed uit. Er was eindelijk ook bewijs voor wat men al die tijd beweerd had. De bombardementen gingen uiteraard gewoon door. Hamas had immers ondertussen raketten afgevuurd.

   De strijd tussen macht en recht

Maar is hier nu daadwerkelijk recht gepleegd, waarbij de acties tegen de vermeende opdrachtgevers (en de rest van Gaza) achteraf gerechtvaardigd kunnen worden door bekentenissen? Dat zou een merkwaardige rechtsgang betekenen, aangezien bewijs wordt geleverd nadat de beul het premature doodsvonnis al ten uitvoer heeft gebracht. Daarbij zijn massa’s onschuldigen geëxecuteerd, ook dat telt zwaar. Wie hier rechtspleging in ziet, heeft een duidelijk moreel probleem.

Het menselijke universum laat zich kenmerken door een continue strijd tussen chaos en orde. Conflict en gewelddadige machtsuitoefening kunnen ontaarden in negatieve spiralen van vernietiging en onderdrukking, overleg en recht proberen een rechtvaardige humane orde in te stellen om een tegenwicht te bieden aan de privileges van de sterksten. Soms komen beiden samen, als daden oprecht naar rechtvaardigheid worden beoordeeld en schuldigen in een behoorlijke rechtsgang worden bestraft. Soms doet men net alsof ze samen komen, als men probeert het onverdedigbare te verdedigen en rechtvaardigingen tracht te vinden voor wat onrechtvaardig is.

Natuurlijk heeft Israël het recht de daders te pakken en te straffen. Maar aannemelijker is dat in déze reeks gebeurtenissen sprake is van overkill, in een haast rituele strategische actie van het IDF (Israeli Defense Force), waarvoor het treurige lot van de vermoorde jongens is misbruikt. Volgens mensenrechten expert prof. Michael Ratner, nauwelijks een antisemiet of complottheoreticus, zou dit scenario heel goed passen binnen informatie uit een diplomatic cable, gepubliceerd door Wikileaks, waarin de zogenaamde Dahiya-doctrine ter sprake komt:

‘[T]he Dahiya doctrine refers to Israel’s intentional and massive killing of civilians and destruction of civilian villages, the intentional disproportionate use of force constituting collective punishment of a population.’ Volgens prof. Ratner gaat het hier niet om collateral damage: ‘The killing of civilians and destroying civilian infrastructure, whether in Lebanon then or Gaza today, is no mistake. It’s on purpose […]. The purpose, of course, of what Israel is doing is to try and end resistance to the occupation.’

Toch worden de militaire acties breed vergoelijkt, in Israël zelf en ook in Nederland. Maar zelfs wie niet al te veel kennis bezit over de gevoelige voorgeschiedenis van wat het Israëlisch-Palestijns conflict heet, zou het op kunnen vallen. Verdedigers van het standpunt dat de Israëlische staat inneemt, lijken toch erg vaak te moeten steunen op onwrikbaar geloof en blinde loyaliteit in plaats van recht, rede en redelijkheid.

   ‘Israël mag zichzelf toch verdedigen?!’

Zelfs warlords of landen met grote militaire overmacht, laten we zeggen de veroveraars, de imperiums en de bezetters, proberen doorgaans het gewelddadige gebruik van die overmacht te rechtvaardigen. Als in navolging van de Italiaanse theoreticus Gramsci wordt aangenomen dat hegemoniale macht zich voor legitimiteit en stabiliteit, naast op kale macht, ook moet en wil baseren op consensus, dan wordt die paradox vrij aardig opgehelderd.

De Pax Americana vond onder neoconservatief beheer bijvoorbeeld een sluw leerstuk uit, de zogenaamde Bush-doctrine van de preemptive strike. Wanneer ook maar het vermoeden bestaat dat men, ergens op de wereld, de VS ooit zou kúnnen aanvallen, kan dat gezien worden als een daad van agressie waar ‘proactief’ tegen mag worden opgetreden. Zo wordt het recht op zelfverdediging wel heel erg opgerekt. Zelfs een eerste aanval op een partij waar ook ter wereld kan ermee gerechtvaardigd worden, maar bijvoorbeeld ook totale vernietiging van civiele infrastructuren die ‘militair gebruikt zouden kunnen worden’.

De parallellen met de aanvallen op Gaza worden misschien al voorzichtig duidelijk. Het idee van het recht op zelfverdediging is sinds mensenheugenis onderdeel van het gewoonterecht tussen mensen en volkeren, en dus een sterk idee om (re)actie op te rechtvaardigen. Dat is zeker het geval sinds de Neurenberg-processen tegen nazi-kopstukken de term ‘agressor’ opgenomen hebben in het internationaal recht en de aanvalsoorlog stevig veroordeelden als strafbare daad.

Rechtvaardiging in terminologie van internationaal recht is dan ook populair onder de verdedigers van Israël’s militaristische aanpak. Causaliteit doet in ons rechtsgevoel ter zake, zoals het dat ook in de zandbak doet als het kind zegt: “Ja, maar hij begon!” Dat weten de propagandamachines van de staat ook. Telkens weer worden de militaire acties van Israël gebracht in termen van zelfverdediging tegen daden van agressie van de andere partij. Israël wordt dan ook steevast neergezet als de reagerende partij, zich genoegzaam hullend in het gewaad van Vrouwe Justitia, die haar zwaard van het recht tegen de agressor ter hand heeft genomen.

Als daden van agressie – een zelfmoordaanslag, het afvuren van een raket – contextloos worden bekeken, dan kun je inderdaad claimen dat de andere partij altijd de éérste daad van geweld pleegt. Er is wel een belangrijke voorwaarde. Het ultieme geweld van een militaire bezetting of blokkade zélf, en al haar uitvloeiselen, moeten dan uiteraard wel buiten beschouwing worden gelaten.

Hoewel die daden van agressie, zelfs indien gepleegd door legitiem verzet, op zichzelf moreel afkeurenswaardig kunnen zijn, zou men deze contextloze vorm van zelfverdediging ‘bezetterslogica’ kunnen noemen. De context wordt bijvoorbeeld uitstekend in de pro-Israëlische zelfverdedigingsretoriek geïnjecteerd door de Amerikaans-joodse dissident Noam Chomsky:

‘When Israelis in the occupied territories now claim that they have to defend themselves, they are defending themselves in the sense that any military occupier has to defend itself against the population they are crushing. You can’t defend yourself when you’re militarily occupying someone else’s land. That’s not defense. Call it what you like, it’s not defense.’

   ‘Wie een misdaad pleegt, wordt nu eenmaal bestraft’

Uiteraard heeft een burger van Israël angst voor aanslagen of raketten en zal hij/zij bescherming vragen aan de autoriteiten. Dat doen burgers van rechtvaardige staten, dat doen burgers van minder rechtvaardige staten. Hoe dan ook, die bescherming zal proportioneel moeten uitpakken, een belangrijke kwestie in het recht. Een kind dat een snoepje steelt, moet niet met een overvalwagen, pepperspray en taserguns van de straat gehaald worden, om maar even een scherp aangezet voorbeeld te geven.

Het lijkt eenvoudig te begrijpen dat de (re)acties van Israël hier doorgaans problemen kennen. De joodse politieke commentator Fred Barnfman brengt de kwestie helder in kaart als hij de supporters van de IDF-acties in Gaza van de laatste weken vraagt op welk moment, volgens hun, zelfverdediging uiteindelijk overloopt in het plegen van gruwelijkheden: ‘[T]he issue is massive Israeli bombing and shelling of the civilian infrastructure in Gaza, which is wholly disproportionate to combatting tunnels and/or rockets.’

Dit is geen recht, dit is ook geen zelfverdediging meer. Dit is politiek. Dit zijn acties die elk spoortje van verzet dat het bezette volk kan leveren tot – letterlijk – in de diepste poriën van de aarde wenst te vernietigen. Norman Finkelstein, nog zo’n joodse dissident, windt daar geen doekjes om. De acties van het IDF tegen Gaza zijn volgens hem onderdeel van een rituele vernietiging om de Palestijnse bevolking onderdanig te houden, tegen zo weinig mogelijk slachtoffers aan eigen kant. Wie bezig is met opruimen en doden betreuren, zou bovendien ook wel eens vragen kunnen gaan stellen bij het eigen leiderschap.

   ‘Het zijn terroristen die het aan zichzelf te wijten hebben!’

Eén van de kwalijkste staaltjes vergoelijking van een flagrant misdrijf tegen het internationaal recht, de overval van het IDF op de vredesvloot in 2010 waarbij negen mensen omkwamen, kon men lezen bij schrijver en Israël-verdediger Leon de Winter. Hij baseerde zijn verdediging op een Bushiaanse vervorming van het concept ‘zelfverdediging’.

Toen zwaarbewapende commando’s van het IDF het schip in internationale wateren enterden, probeerden de opvarenden hen met stokken te verjagen. Voor De Winter genoeg reden om ze af te maken. Ook al, zo vond De Winter, omdat het islamieten waren die zich op reis hadden gezet, gedreven door een voorliefde voor martelaarschap in het hiernamaals. Eigenlijk wilden ze niet anders, stelde de Winter, dan neergeschoten worden. De slachtoffers hadden hun lot aan zichzelf te danken.

In dit type rechtvaardigingen wordt blaming-the-victim retoriek gemengd met beeldvorming waarin een beroep wordt gedaan op de intense slechtheid van de vijand. Opmerkelijk is dat in deze vorm niet ontkend wordt dat de (re)acties disproportioneel zijn, hoewel de geweldhandelingen en hun macabere uitkomsten tegelijkertijd wél worden vergoelijkt. Maar omdat de vijand, Hamas, zich bedient van kwaadaardige methoden – zij zijn agressor, terroristen en misbruiken bovendien de bevolking als schild – worden de daden van Israël als vanzelf moreel schoongewassen en gezalfd.

In een draai met een kwalijke Orwelliaanse bijsmaak, worden de enorme hoeveelheden slachtoffers aan de Palestijnse kant zelfs toegeschreven aan Hamas, alsof zij en niet Israël de dodelijke bombardementen zouden uitvoeren. In wezen bombardeert Israël de Palestijnen, zoals de bliksem in een mens slaat als die tijdens een onweersbui een boom heeft opgezocht. De natuurkracht velt zonder aanzien des persoons. Eigen schuld. Men had gewoon geen beschutting onder die boom moeten zoeken.

De natuur acteert in al zijn grootsheid, maar zonder vrije keuze. Israël zou niet anders kunnen dan vernietiging na te streven en een soort natuurlijke verplichting hebben Gaza te verwoesten met alles wat erop leeft. In werkelijkheid heeft Israël natuurlijk wél de keuze af te zien van onredelijke of disproportionele acties, zoals het bombarderen van scholen en ziekenhuizen. Of Hamas daar nou raketten plaatst of niet.

In de propaganda die zich baseert op dit soort rechtvaardigingen, vinden we ook weer de bezettersmoraal terug. De bezetting zelf, en de represailles van afschrikking die zij op verzet uitoefent, worden niet als immorele daden beschouwt, maar als een welhaast natuurlijk gegeven. De bevolking heeft in die zin zelf de keuze in welke mate zij door rampen getroffen wordt. Volgt zij Hamas, bijvoorbeeld door hen als regering te kiezen of door zich ‘als schild te laten misbruiken’, dan is die keuze helder. Het eigen schuld beginsel treedt in werking en Israël verschoont zich. Het zijn dan de ‘extremisten die voor pr-doeleinden hun eigen bevolking opofferen’.

Op die manier valt een aardige wig te drijven tussen verzet enerzijds en de bevolking anderzijds. Door grote consequenties te stellen op daden van verzet, worden verzetplegers verantwoordelijk gemaakt voor de keiharde strafmaatregelen die de bevolking treffen. De bevolking is zo gebaat bij zo weinig mogelijk weerstand en zal zich, zo hoopt de macht, tegenover het verzet plaatsen. Dit is ook de lijn van denken die Ratner en Finkelstein hierboven traceren.

   ‘Waarom altijd alleen maar selectieve aandacht voor de acties van Israël?’

Inderdaad, er zijn nog zoveel andere landen waar opmerkelijk kwalijke zaken plaats vinden. Maar buiten een handjevol landen als Syrië, Kongo en Sudan, worden niet binnen een paar weken duizenden onschuldige burgers door behoorlijk alomvattend staatsgeweld getroffen. Daarnaast heeft het conflict over het oude mandaatgebied Palestina wereldwijde impact, omdat het in een zeer gevoelige geopolitieke zone plaats vindt. Dat rechtvaardigt aandacht.

Alle afleidingen terzijde schuivend, kunnen zonder meer een aantal punten worden toegegeven. De ontvoering en moord op de drie jongens is een misdaad die opgehelderd moet worden. Hamas is een dubieuze organisatie die gebruikt maakt van terroristische methoden, zoals zelfmoordaanslagen. Raketbeschietingen op burgerdoelen zijn een misdaad onder internationaal recht. Desondanks ontslaat dat Israël niet van schuld en het afleggen van verantwoording over zaken die zelf elke vorm van recht doen vervagen.

Het charter van Likud dat het recht van een Palestijnse staat om te bestaan niet erkent; de Dahiya-doctrine die de veiligheid van elke Palestijn aantast; het collectief straffen van de Palestijnse bevolking; Tzipi Livni, de minister van Justitie, die een warm pleidooi houdt voor Israël’s targeted assassination. Het geeft allemaal aanleiding de belangwekkende quoot van Noam Chomsky nog eens in herinnering te roepen: ‘If you want terrorism to end, then stop participating in it.’

Voor Israëlische burgers en supporters geldt dat men de bezetterslogica zal moeten laten varen, of, zoals bisschop Tutu onlangs opriep: “Laat Israël zichzelf bevrijden door Palestina te bevrijden.” Voor elk individu, voor elke partij geldt dat men proberen moet zelf zuiver te blijven, in te zetten op verzoening en samenwerking, en kritisch te blijven op de eigen staat.

Er zijn momenteel Palestijnen en Israëliërs in Israël die daar in gezamenlijkheid vanuit gaan, een ongelooflijk knappe prestatie. In Nederland bestaat ‘Een ander joods geluid’. Iemand zal de eerste moeten zijn die de scheidslijn van haat en geweld overstijgt. Elke burger kan die keuze voor zichzelf en samen met anderen maken, om uiteindelijk, hopelijk, de balans weer door te laten slaan naar de kant van rede, recht en rechtvaardigheid.