De Onderzoeksraad voor Veiligheid leverde in haar voorlopige rapport over rampvlucht MH17 slechts enkele kale, hoewel belangrijke feiten. Soms is dan gewoon wat meer fantasie nodig om de schuldvraag naar wens in te vullen, zo dachten de massamedia waarschijnlijk.

      door Hector Reban

Feiten zijn voor media met een missie niet zo interessant als suggesties en speculaties. Het voorlopige rapport dat de onderzoeksraad voor veiligheid deze week publiceerde over de ramp met vlucht MH17 van 17 juli bood die feiten. De Nederlandse media, kennelijk niet tevreden, grepen de gelegenheid aan nog maar eens suggestieve bewijsvoering op te dienen die wél kon voldoen aan de wens de anti-Kiev rebellen en Rusland in de beklaagdenbank te houden.

   De feiten

Hoewel de onderzoeksraad zich niet richt op daderopsporing en de schuldvraag, maar de veiligheid van de luchtvaart op het oog heeft, levert het rapport op zichzelf wel degelijk opmerkelijke conclusies. In ieder geval is duidelijk geworden – ook al heeft het rapport de status van ‘voorlopigheid’ – dat de ramp niet kan zijn veroorzaakt door gebreken in de techniek, meteorologische omstandigheden of persoonlijke fouten van het bedienende personeel.

Ook is vastgesteld dat uit gesprekken met de luchtverkeersleiding en piloten onderling geen aanwijzingen naar voren zijn gekomen, die een afwijkende situatie suggereren. Er waren geen noodsignalen noch boordinstrumenten die afwijkende waarden aangaven. Opnamen op de voicerecorders en contact met de luchtverkeersleiding werden beiden plotseling afgebroken om 16:20:03 lokale tijd. Het leek, totdat alle signalen staakten, een normale vlucht. De mensen in de Boeing 777 hebben nooit geweten wat hen overkwam.

Intrigerend is overigens wel dat voor dit rapport geen contact met lokale bergers is gezocht noch dat, vanwege de onveiligheid ter plaatse, onderzoek aan wrakstukken zelf is uitgevoerd. Omdat het hier om een procedureel verplichte tussentijdse rapportage gaat, wordt misschien opgehelderd waarom dat vooralsnog niet nodig zou zijn geweest. Om tot een voorlopige conclusie te komen, kan men in alle voorlopigheid zo uitgebreid zijn als men zelf wenst.

Toch is het gedrag van het Nederlandse gezag discutabel, gezien het grote belang van deze bronnen. Navraag bij de bergers van het eerste uur over de situatie ter plaatse vlak na de crash is essentieel voor het onderzoek en belangrijk genoeg voor een tussentijds rapport. De onveiligheid van onderzoekers op de rampplek werd met name veroorzaakt door een nieuw militair offensief van het Oekraïense leger in die regio. De Nederlandse regering had de druk op de Oekraïense president Porosjenko en zijn beschermheer Obama kunnen en moeten opvoeren om dat offensief te staken. Beide zaken zijn nagelaten, waarschijnlijk uit politieke motieven, een laakbare handelingswijze gezien vanuit het standpunt van slachtoffers en nabestaanden.

   ‘Wij willen onze separatisten raket!’

In het rapport wordt vermeld dat ‘de structurele integriteit’ van het vliegtuig in de lucht al doorbroken was. De cockpit, op twee kilometer gevonden van de positie waar het signaal op de voicerecorders plotseling ophield, kwam daarbij aanzienlijk eerder naar beneden dan de rest van het vliegtuig, dat zo’n acht kilometer verder neerstortte. Bovendien bevatte de cockpit, volgens fotomateriaal, schade van inslaande fragmenten. Het vermoeden van de raad is op dit moment dan ook dat de cockpit ‘doorboord is door voorwerpen met een hoge energie’, vervolgens is afgebroken, waarna de rest van het vliegtuig nog enigszins zijn macabere weg volgde.

Het onderzoeksrapport vermeldt evenwel niet dat onomstotelijk sprake zou zijn geweest van een raketinslag, een constatering die tot enige teleurstelling heeft geleid in ons medialandschap. Tjibbe Joustra, voorzitter van de raad, reageerde op vragen op dit onderwerp met het standpunt dat nu eenmaal “alles gedragen moet worden door bewijzen”. Dat concept lijkt in deze kwestie haast totaal wezensvreemd voor de Nederlandse media, die zo naarstig op zoek zijn aanwijzingen bij gewenste daders te vinden.

Omdat niet definitief is vastgesteld dat sprake is van een raketinslag, moet er vanuit gegaan worden dat de Amerikanen hun smoking gun – de satellietbeelden van de rookpluim vanuit ‘separatistisch’ gebied – niet hebben overgedragen. Het is onwaarschijnlijk dat zij dit nog zullen gaan doen, wat dit vermeende bewijs -in een later stadium al tot ‘aanwijzing’ gedegradeerd- nog minder hard maakt. (Overigens maakte onderzoeksjournalist John Parry al snel na het ongeluk gehakt van deze zogenaamde aanwijzing.

In realiteit blijven nog steeds verschillende mogelijkheden open, hoewel de spoeling dun is geworden. Het vliegtuig zou inderdaad geraakt kunnen zijn door een raket, vanaf de grond of vanuit de lucht afgeschoten. Die raket kan, indien een BUK, in theorie afgeschoten zijn door zowel anti-Kiev rebellen of het Oekraïense leger. Beide partijen beschuldigen elkaar van een False Flag Operation, een actie om de andere partij in diskrediet te brengen en eventueel derde partijen in de oorlog te betrekken.

Een mogelijkheid die in de kritische media vaak geopperd wordt, is dat de cockpit van meerdere kanten zou zijn beschoten met een 30mm boordkanon, waarvan de projectielen een explosieve lading bevatten. Dat zou overeen komen met de waargenomen inslag- en uittredeschade in de cockpitonderdelen. Problematisch is wel dat de radarbeelden in het rapport geen militaire vliegtuigen in het gebied laten zien ten tijde van de crash, ook al zouden twee Oekraïense SU-25 jagers volgens de Russen en getuigen ter plaatse in het spoor van MH17 hebben gezeten.

Bovendien zouden volgens luchtvaartexperts deze jagers wat betreft hoogte en snelheid een Boeing 777 niet kunnen bijhouden en zijn er ook geen koerswijzigingen, cockpitgesprekken of andere aanwijzingen die deze versie schragen. Desalniettemin zijn er aardig bedreven pogingen te vinden van mensen die een dergelijk scenario nog steeds mogelijk achten, waaronder een grote naam, professor Michel Chossudovsky, die zijn theorieën uitvouwt op de site van Global Research.

   Vier verkeerd waargenomen Antonovs op een rij?

Politiek en media zweren vooralsnog bij de officiële versie van de ramp, namelijk dat de ‘separatisten’ per ongeluk een BUK hebben afgeschoten op MH17 die bedoeld zou zijn geweest voor een Oekraïense vrachtvliegtuig van het type Antonov. Een in het oog springende conclusie die kan worden getrokken, is dat dit scenario aan de ene kant op basis van alle uitgesloten mogelijkheden wel geloofwaardiger is geworden, maar tegelijkertijd in het rapport op weinig extra ondersteuning kan rekenen.

Uit het onderzoek blijkt dat de Oekraïense verkeersleiding het luchtruim onder 32.000 voet voor burgerluchtvaart had gesloten, nadat op 14 juli een Antonov-toestel met andere middelen, maar wel succesvol was neergehaald door de rebellen. Dat Oekraïense vrachtvliegtuig vloog op slechts 21.000 voet, MH17 navigeerde op 33.000 voet op het moment dat het van de radar verdween. Daarnaast vlogen nog drie commerciële vliegtuigen in de buurt van MH17 op ongeveer gelijke hoogte, waarvan één toestel vlak achter het rampvliegtuig. Het Maleisische toestel vloog in westelijke richting, vrijwel tegen de grens met Rusland aan. De kans is niet groot dat een Oekraïens vrachtvliegtuig op die hoogte en bij deze koers zou vliegen.

De logische vraag is dan waarom men een peperdure raket zou richten op MH17, een willekeurig, onkenbaar toestel dat koerst tussen drie andere niet als commerciële vluchten herkende toestellen. Zagen de lanceerders de andere vliegtuigen niet? Wist men niet van burgerluchtvaart over het gebied, zoals door de Oekraïense geheime dienst verspreide ‘bekentenis’ van twee rebellen doet veronderstellen? Was men technisch opgeleid genoeg een raket te lanceren, maar te dom en triggerhappy om hem op een, voor hen, zinvol doel te richten? Was men dronken?

Het scenario van de fatale vergissing suggereert dat de rebellen lukraak, halfblind en met ongeremde wil een raket naar dergelijke hoogte afvuurden, waarbij zij voetstoots zouden moeten hebben aangenomen dat ze daarmee als vanzelf niets anders dan een Oekraïense Antonov uit de lucht zouden halen. Alles is mogelijk, zelfs oneindig brute stommiteit die nodig is om een dodelijk projectiel af te vuren bij zeer beperkt radarzicht op het luchtruim en de luchtvaartbewegingen daarin. Maar als naast een motief ook elke ratio ontbreekt, dan wordt schuld er misschien niet aannemelijker door.

Met andere woorden, we moeten wel erg veel aannemen over het kennisniveau en de gemoedstoestand van de operators om het scenario kloppend te maken. De ironie wil dat bij dergelijke aannamen de schuldvraag wel weer in evenwicht zou kunnen worden getrokken, aangezien irrationaliteit evengoed van toepassing zou kunnen zijn geweest op strijders aan de andere kant. John Parry´s klokkenluider beweerde ook al dat CIA-analisten bij bestudering van de satellietbeelden vast stelden dat: ‘There also was the suggestion that the [Ukranian] soldiers involved were undisciplined and possibly drunk, since the imagery showed what looked like beer bottles scattered around the site.‘

   Een handig, fantasierijk Panorama

Ontevreden over het uitblijven van keiharde vingerwijzingen naar de ‘separatisten’, stortten de meeste massamedia zich op het verhaal dat Britse journalist John Sweeny maakte voor het BBC-programma Panorama, misschien niet toevalligerwijs uitgezonden de dag voor openbaarmaking van het onderzoeksrapport. Waar feiten onvoldoende zijn, kunnen suggesties het vuile werk opknappen. Sweeny leverde die suggesties, zodat ondanks de teleurstelling de gewenste schuldigen – vooral de Russen – alsnog in het brandpunt van de schuldvraag konden worden gezet.

Hoewel ratio en motief ontbraken, was daar dan toch ten minste de gelegenheid de misdaad te plegen. Op die bewuste dag zouden de ‘separatisten’ namelijk over een BUK-raketinstallatie hebben beschikt. Feitelijk bracht Sweeny daarmee niets nieuws. De rebellen zouden, volgens filmbeelden, niet alleen de beschikking hebben gehad over een BUK-installatie, maar die ook – met een raket minder – de dag van de beschieting weer op weg naar Rusland hebben gestuurd.

Deze door Kiev geleverde beelden waren allang bekend. Zij werden zelfs al eerder door het NOS Journaal als bewijs opgevoerd in een uitzending kort na de ramp. Dat vermeende beeldbewijs, op een handig tijdstip gerecycled als onderzoeksjournalistiek, zou volgens Russia Today ook allang zijn weerlegd, en wel door bloggers met kennis van de lokale omgeving.

In een vraaggesprek met het NOS Journaal (8-9-2014) over zijn bevindingen bracht Sweeny naar voren getuigen te hebben gesproken die spraken over ‘rookontwikkeling’ ter plaatse van de truck/lanceerinrichting. Maar het is juist opmerkelijk dat er zo weinig getuigen zijn van de lancering van een BUK raket die tot in de brede omtrek (ook in Kiev gecontroleerd gebied) gezien zou moeten zijn en niet alleen tot een beetje rookontwikkeling zou hebben geleid.

Sweeny voerde vervolgens een eenzame anonieme getuige op, die beweerde dat Russisch sprekenden in afwijkende militaire pakken de installatie zouden hebben bediend. Op dat moment werd onderzoeksjournalistiek weinig meer dan een complottheorie, een theorie die overigens het statige NOS Journaal goed leek uit te komen om de Russen te kunnen betrekken in de schuldvraag.

Sweeney probeerde de magere geloofwaardigheid van zijn idee over het Russische complot kracht bij te zetten door zich voor te doen als een lastige journalistieke horzel, die Poetin irriteerde met de waarheid en daarom door legers aan bewakers bij de grote snoodaard weggehouden moest worden. Dat ook deze suggesties bestonden uit gemanipuleerde beelden, viel zelfs GeenStijl op.

Het onderzoek zal nog lang gaan duren, vertelde de voorzitter van de Onderzoeksraad aan de verzamelde pers. Het is zelfs de vraag of de schuldvraag ooit naar eer en geweten zal worden beantwoord. Dat biedt voor het gros van de massamedia blijkbaar evenveel perspectief als een duidelijke schuldige aan de juiste kant. Slimme fantasie vormt een krachtiger potentieel dan saaie feiten. Suggesties en onbewezen complottheorieën kunnen dus gewoon hun werk blijven doen om de Nederlandse bevolking voor onbepaalde tijd in een anti-Russische stemming te houden.

Eerder verschenen artikelen over MH17 op deze website:

Rusland wijzigt Wikipedia-item over MH17 (19-07-14)
Vlucht MH17: ‘Blame gaming’ belangrijker dan berging? (21-07-14)
MH17 Showproces: Timmermans in toga (28-07-14)
MH17: Het raadselachtige universum van Rutte en Timmermans (01-08-14)
Onderzoeksteam MH17 negeerde lokale bergers. (04-09-14)