Ondanks de opgelegde vrolijkheid schenkt het Nederlands Filmfestival (NFF) volop aandacht aan somber werk, zoals Mar & Sien over dementie en 2/11 Het spel van de wolf, over de doofpot rond de moord op Theo van Gogh. Park is een heerlijk buitenbeentje.

De moord op Theo van Gogh, die de samenleving schokte, speelde zich af op 2 november 2004, inmiddels tien jaar geleden. Met de politieke thriller 2/11 Het spel van de wolf van regisseur Thomas Korthals Altes zal de discussie hierover ongetwijfeld weer worden aangezwengeld. Producent Gijs van de Westelaken en schrijver Theodor Holman hebben een film bedacht over wat er met de afluistertapes van de Hofstadgroep moet zijn gebeurd.

Het resultaat is opgebouwd uit een mengelmoes van feiten en fictie. Volgens Van de Westelaken is 95 procent van het verhaal gebaseerd op waar gebeurde feiten. De film speelt zich af tussen de dag van de fatale aanslag en het moment dat leden van de terroristische Hofstadgroep in het Haagse Laakkwartier gearresteerd werden. De makers hebben er voor gewaakt om er niet te veel een politiek pamflet van te maken. Met de ondersteuning van muziek en donkere beelden wordt een poging gedaan een spannende sfeer te creëren.

Ellen, gespeeld door Susan Visser, is een belangrijke AIVD’er die de waarheid over de moord probeert te achterhalen. Topambtenaar Gemmink (Pierre Bokma) en AIVD-directeur Van Hulst (Johan Leysen) willen juist de zaak in de doofpot stoppen. Bovendien zorgen ze ervoor dat het kabinet zo min mogelijk informatie krijgt. De film toont in een documentaire-achtige stijl hoe de hoge ambtenaren in een schimmig steekspel om de waarheid heen draaien.

Het belangrijkste feit in de film is dat de telefoon van Mohammed Bouyeri, de tot levenslang veroordeelde moordenaar van Van Gogh, werd afgetapt tot en met 21 oktober 2004, minder dan twee weken voorafgaande de moord. Volgens ‘Ronnie’, een belangrijke informant, was die moord te voorkomen. Tijdens de aftiteling volgt de mededeling dat deze ‘Ronnie’ vijf jaar na de moord zelfmoord pleegde. Van de Westelaken en Holman willen dat de moord op hun vriend – filmmaker, columnist en interviewer Theo van Gogh – opnieuw wordt onderzocht.

Feit is dat de zoek geraakte afluistertapes waarschijnlijk nooit meer boven water zullen komen. Tergende vraag blijft of dit zoekraken een stuntelige fout is geweest van de AIVD, of een doelbewuste actie om de waarheid te verdoezelen. 2/11 Het spel van de wolf roept herinneringen op aan de laatst voltooide film van Theo van Gogh, 06/05  (2005), de film over de moord op Pim Fortuyn. Die film wordt gekenmerkt door dezelfde aanpak, met vermenging van feiten en fictie. 2/11 is strakker vormgegeven. De makers hadden de bedoeling om er een spannende politieke thriller van te maken. De spanningsboog echter stelt teleur.

Susan Visser heeft haar best gedaan om de gewetensvolle strijdster voor de waarheid voor het voetlicht te brengen. Het personage van de directeur van de AIVD, gespeeld door Johan Leysen, spreekt echter meer tot de verbeelding. Leysen excelleert door een aalgladde en berekenende baas neer te zetten. De documentaire-achtige aanpak werkt vooral bij het tonen van de schimmige wereld van de hoge ambtenaren, als thriller overtuigt de film aanzienlijk minder.

Sombere films

Er zijn dit jaar veel films op het NFF te zien die in het teken staan van het sterven, dementeren en alles wat daarbij komt kijken. Dat staat haaks op de opgelegde vrolijkheid van het filmfestival. Opmerkelijkste bijdrage in dat sombere rijtje is Mar & Sien van regisseur Paul Ruven. Zijn vorige werk, het geflopte erotische filmdrama De Overgave, werd onlangs uitvoerig gefileerd door de filmcritici. Samen met actrice Marja Kok heeft hij nu iets totaal anders gemaakt, namelijk een documentaire over de dementerende 79-jarige actrice Shireen Strooker.

Kok en Strooker werkten jarenlang samen bij het baanbrekende theatergezelschap Het Werkteater. Mar & Sien, handelend over ouderdom, was oorspronkelijk een theatervoorstelling van beide actrices. In de film halen Kok en Strooker, gezeten op een bankje in een park, herinneringen op aan hun huidige dagelijkse leven en hun roemruchte acteerloopbanen. Juist de herinneringen aan voorvallen die dertig jaar geleden plaatsvonden, komen bij Strooker weer tot leven. Alzheimer-patiënten hebben nauwelijks vat op het hier en nu.

Strooker is vaak moeilijk te verstaan. Haar ogen lichten op zodra het gesprek over het verleden gaat. Vooral de overleden acteurs van het theatergezelschap, zoals Joop Admiraal en Gerard Tholen, roepen warme herinneringen bij haar op. In al zijn eenvoud en slechts 35 minuten durend is Mar & Sien een warme en grappige documentaire geworden, ondanks het pijnlijke onderwerp dementie. De in de film benoemde statistiek dat een op de zeven mensen de verschrikkelijke ziekte Alzheimer krijgt, doet oprecht pijn.

Het NFF vertoont Nederlandse films die daarbuiten nauwelijks te zien zijn. De documentaire Park van regisseur Dré Didderiëns is hier een mooi voorbeeld van. Hij heeft de flora en fauna van een stadspark in Eindhoven tot onderwerp gekozen, met speciale aandacht voor het gedrag van de mens daarin. Het reilen en zeilen in het park wordt op een bijzonder originele wijze in beeld gebracht. De regisseur houdt zijn camera meestal laag bij de grond, waardoor voornamelijk de benen en voeten van de mensen te zien zijn. Dat camerastandpunt is trouwens ideaal om de aanwezige honden in beeld te brengen.

Het is verrassend om te zien hoe de regisseur de beelden achter elkaar heeft gezet. Hij toont het park in volle zomerdracht, om in het daaropvolgende shot de besneeuwde flora en fauna te tonen. Interessant ook hoe de geografische ligging van het park versluierd wordt, de stad is nooit zichtbaar. Dat versterkt het oase-gevoel dat de film opwekt. Het park als toevluchtsoord voor heel veel verschillende mensen die aan de drukte van de stad proberen te ontsnappen.

Didderiëns toont zijn verwondering over dat menselijke gedrag. Onvermijdelijk zijn de beelden van zwervers die zich hier ongeremd rechtstreeks tot de camera wenden, alsof ze in dialoog willen treden met de regisseur. Dat deze documentaire best wel een uitdaging is om te ondergaan, bleek bij de vertoning. De meeste mensen verlieten voortijdig de voorstelling. Dat is een vast gegeven voor een filmfestival; bij een moeilijke film verlaten mensen de zaal alsof de duivel hen op de hielen zit. Dat is vooral jammer voor Park, een originele en inventief gemaakte natuurdocumentaire.

Ulrik van Tongeren

Nederlands Film Festival, nog te bezoeken t/m 3-10 in Utrecht, raadpleeg de website voor het programma. Lees ook de eerdere NFF-bijdrage van Van Tongeren, over de film Aanmodderfakker.