Voorkennis over gevaar voor MH17 zet Nederland onder druk

De letselschadeadvocatuur heeft inmiddels een leidende richting gegeven aan de nieuwsvoering over de MH17-ramp. De Nederlandse regering staat flink onder druk nu de nadruk is komen te liggen op voorkennis over de gevaren in het Oekraïense luchtruim.

      door Hector Reban

‘Om het zijn ware aard te laten ontplooien, is het noodzakelijk het systeem te prikkelen.’ Het is een oud adagium dat het ooit goed deed in kringen van revolutionairen. Daar zit een heldere gedachte achter. Op het moment dat een organisme wordt uitgedaagd, zal het zijn reële macht en slagkracht moeten tonen.

Iets dergelijks lijkt nu ook te gelden voor de Nederlandse staat. Die laat zich, onder druk van nieuwe feiten in het MH17-dossier, meer en meer kennen als een passief volger van omstandigheden en machtige naties. Wie het beleid van de Nederlandse regering rond de ramp met het toestel van Malaysian Airways van 17 juli 2014 aan een serieuze inspectie onderwerpt, ziet namelijk een land dat zich gedienstig lijkt in te spannen voor politiek-strategische en commerciële belangen – zelfs als dat ten koste gaat van Nederlandse staatsburgers.

  ‘Aanwijzingen’

Voorbeelden zijn er in overvloed (Zie ons dossier MH17 onderaan dit artikel). In eerste instantie werd de toon gezet door de kritiekloze overname van de Amerikaans/Oekraïense aanklacht tegen de anti-Kiev rebellen, ondanks andere mogelijke scenario’s en twijfelachtigheid bij de geleverde ‘aanwijzingen’.

De emotionele speech van Timmermans voor de VN, waarbij de Russen voor het oog van de wereld in de beklaagdenbank werden gezet, leverde weliswaar veel goodwill op bij het Nederlandse volk en de vrije wereld, maar zijn ‘this is despicable‘ aanklacht maakte de wil tot samenwerking onder rebellen en Russen niet groter, ook al kon Timmermans achter de schermen waarschijnlijk op tal van complimenten van Amerikaanse en Duitse zijde rekenen.

Meer raadselachtigheid doemde op. Er was onwil om de regering van de Oekraïense president Poroshenko te kapittelen en in te dammen vanwege een offensief in de buurt van de rampplek, dat bergingswerkzaamheden onmogelijk maakte. Vervolgens bleek de Nederlandse staat te hebben geweigerd overleg te plegen met de bergers van het eerste uur, omdat men de afvallige deelrepublieken niet op die wijze zou willen erkennen.

Inmiddels lijkt een beschamend hoofdstuk aan het MH17-dossier te zijn toegevoegd, nu de regering bekend heeft moeten maken inderdaad in de dagen voorafgaande aan de ramp op de hoogte te zijn geweest van ‘gevaren in het Oost-Oekraïense luchtruim’.

  Voorkennis

Op 14 juli 2014, drie dagen voor de ramp, haalden anti-Kiev rebellen een Antonov 24 vrachtvliegtuig neer. Volgens de officiële Oekraïense lezing werd het toestel op 6500 meter hoogte getroffen door een middellange afstandsraket. Oekraïne besloot het luchtruim boven het door rebellen gecontroleerde gebied te sluiten tot 32.000 voet en briefde onder andere de Nederlandse ambassadeur, die vervolgens de regering Rutte op de hoogte bracht.

De Nederlandse regering echter achtte het niet noodzakelijk de luchtvaartmaatschappijen die vanuit Schiphol over het gebied vlogen in te seinen. Andere maatschappijen, zoals British Airways en Air France, werden wél door hun regeringen ingelicht en opteerden dan ook voor een omweg langs het conflictgebied.

Op Kamervragen van D66 en CDA reageerde het kabinet dat de bewuste briefing een onderhoud was in een serie van regelmatig overleg inzake ‘het algemene veiligheidsbeeld’. Wel werd in dit specifieke overleg de nadruk op het Antonov-incident gelegd om op het gevaar van Russische wapensteun aan de rebellen te wijzen. De Oekraïense regering zou deze informatie te berde hebben gebracht met het doel Europese regeringen te bewegen krachtiger stelling te nemen tegen deze vermeende Russische inmenging tijdens een vergadering van de Europese Raad, die op 16 juli zou plaatsvinden.

In dat kader is vooral interessant dat de officiële lezing van de geforceerde Antonov-crash inhield dat het vliegtuig op 6500 m hoogte werd getroffen. Daarmee gaf de Oekraïense regering de buitenlandse gasten een heldere aanwijzing. De rebellen zouden namelijk niet alleen beschikken over zogenoemde MANPAD draagbare raketwerpers, die slechts zo’n 3,5 kilometer hoogte kunnen bereiken, maar over aanzienlijk zwaarder geschut.

Het belang daarvan dient zich snel aan. Rusland zou de rebellen bewapenen met nieuwe, geavanceerde systemen die zij nog niet eerder in bezit hadden, dus er zou wat moeten gebeuren om het speelveld weer naar de Oekraïense kant te trekken. In die zin is het dus zeer opmerkelijk dat, als het gevaar echt zo dreigend was, Oekraïne het luchtruim niet volledig sloot. Wie weet wat de Russen nog meer geleverd zouden kunnen hebben, SAM-11 (BUK) raketten misschien?

   Hollandse eigengereidheid?

De aanklacht van de Russische dreiging werd overigens voorbereid door de Amerikaanse NAVO-generaal Breedlove, die al op 30 juni 2014 meldde dat de Russen de rebellen via openingen in de grens zouden voorzien van forces, equipment and finances. Het State Department bracht op 14 juli, de dag van de Antonov beschieting, een verklaring uit waarin werd gesproken over Russische wapensteun aan de ‘separatisten’. Daaronder zouden zich rocket launchers (raket lanceerders) bevinden, overigens zonder vermelding dat er sprake zou zijn van zwaardere luchtdoelraketsystemen dan MANPAD’s.

Er werd al langer gewerkt aan een verhaal over ‘clandestiene Russische steun aan de separatisten’ en ‘escalatie van het conflict door Russische inmenging’. Dat verhaal zou nu zeker door feiten worden bevestigd, mits men aannemelijk kon maken dat de neergeschoten Antonov inderdaad door een Russisch geleverde surface-to-air-missile (SAM) zou zijn neergehaald.

Oekraïne en de VS hadden dus belang bij een verhaal dat ervan uitging dat de Russen de rebellen geavanceerde luchtdoelraketten leverden, die tot relatief grote hoogte konden reiken en nu dan ook op 6500 meter een Antonov zouden hebben geraakt. Wie zou hebben aangenomen dat de rebellen zelf al de beschikking zouden hebben gehad over enkele SAM installaties, mist de urgentie van het probleem. Het niveau van gevaar waarvoor in de briefing gewaarschuwd werd, zou dan al veel langer hebben bestaan en de neergehaalde Antonov zou niet als bewijs voor nieuwe Russische leveranties kunnen worden opgevoerd.

Dat de Nederlandse regering zich minder druk maakte over het gevaar in het luchtruim, blijkt uit de reactie. Volgens de ministers was ‘algemeen bekend’ dat militaire vliegtuigen werden neergeschoten, waarbij de informatie over aantallen en vlieghoogtes ‘soms tegenstrijdig‘ was. Daaruit klinkt wantrouwen ten opzichte van de Oekraïense informatievoorziening, een visie die vanuit het overbekende strategisch oogpunt – de vrienden van de VS zijn onze vrienden – uiteraard niet openbaar gedeeld kon worden. (Uiteraard eventueel wel met de luchtvaartmaatschappijen)

Duidelijk is in ieder geval dat de vermeende Russische wapensteun inzet was van de briefing en niet zozeer het eventuele gevaar in het luchtruim op grote hoogte. De Nederlandse regering wist volgens eigen zeggen al af van dat gevaar. Via openbare bronnen (men noemt in de antwoorden op Kamervragen de BBC) was hen vóór de briefing al duidelijk dat in het conflictgebied sprake was van het neerhalen van een Antonov op aanzienlijke vlieghoogte.

  Voorzorgsprincipe

Over openbare bronnen gesproken. De New York Times voerde op 14 juli 2014 een expert op die wijst op mogelijk gebruik van SAM-6 raketten om de Antonov neer te halen. Deze luchtafweerraketten zijn volgens wikipedia in staat een hoogte van 7000 meter te bereiken, maar kunnen volgens analisten zelfs 10-11 kilometer halen. Hun aanwezigheid zou dus een bedreiging kunnen zijn voor burgerluchtvaart op die hoogte.

De Engelstalige Nederlandse pilotensite Airheadsfly maakte op 7 juni 2014 al melding van het neerschieten van een Antonov op aanzienlijke hoogte, waarbij volgens hen een vers door de Russen geleverde hypermoderne MANPAD was gebruikt die eenvoudig 5,5 kilometer hoogte zou kunnen halen.

De Nederlandse inlichtingengemeenschap had uit de beschikbare gegevens dus voldoende kunnen concluderen. Er zouden wapens in het conflictgebied aanwezig kunnen zijn die een gevaar zouden kunnen vormen voor commerciële toestellen. En de Russen zouden de rebellen geavanceerde luchtdoelraketten kunnen hebben geleverd. Het is dus vooralsnog compleet onduidelijk waarom Nederland hier geen actie op ondernam. I’m Osten nichts Neues, moet de regering gedacht hebben.

Hoewel belangrijke Nederlandse adviseurs en beleidsmakers dus waarschijnlijk meenden hier met politieke manipulatie van Oekraïense zijde vandoen te hebben, had men uiteraard toch het voorzorgsprincipe in acht moeten nemen: Altijd het zekere voor het onzekere nemen als de risico´s niet volledig ingeschat kunnen worden. De droevige conclusie kan niet anders luiden dan dat men zeer nalatig is geweest en dus verantwoordelijkheid draagt.

Kennelijk geloofde men niet in de mogelijkheid dat er SAM´s in het conflictgebied aanwezig waren die 10 kilometer hoogte zouden kunnen halen. Ook de mogelijkheid dat de Russen nog iets sterkers zouden kunnen leveren, zoals bijvoorbeeld de inmiddels gevreesde BUK-raket, moet zijn geschrapt of genegeerd. Laat staan dat men een scenario in gedachte had waarbij een gestolen BUK uit een Oekraïens depot door heel separatistisch gebied zou worden gesleept, om uiteindelijk bij Torez lukraak een commercieel toestel uit de lucht te schieten. Dat laatste scenario is nu overigens de officieuze versie over de toedracht van de ramp, zoals ook door de meeste Nederlandse media wordt onderschreven.

  Media, politici en claim cowboys

Merkwaardig is dat de Kamervragen over deze kwestie pas werden gesteld op 9 januari jl., terwijl al veel langer bekend was dat er gevaar in het luchtruim boven het oosten van Oekraïne zou dreigen. In een interview op 23 juli 2014 met RTL Nieuws claimde de Nederlandse piloot Nico Voorbach al ‘[…] dat deze [raketsystemen, HR] in handen waren van mensen die dat zouden gebruiken tegen vliegtuigen van Oekraïne of Rusland, en dus ook tegen passerende andere vliegtuigen, zogenaamde collateral damage.’

CDA-kamerlid Pieter Omtzigt haalde desalniettemin maanden later op Twitter juichend de antwoorden van het kabinet op zijn vragen binnen, waar hij al drie keer om had gevraagd. Weliswaar pas sinds de negende januari, maar dat kon zijn gevoel voor triomf niet onderdrukken. De media hakten plotseling diep in op Rutte en zijn trouwe ministersploeg. Als men politieke winst kan halen of het commercieel handig is interne ruzies of vermeend corrupt gedrag aan te kaarten, dan blaffen politiek en massamedia wel hun deuntje mee. Dat is anders als de officiële ideologische lijn moet worden bekritiseerd. Dan blijft Oekraïne onze vriend en de agenda van de VS leidend.

Media en politici leven van spektakel, wat getolereerd wordt zolang hun kritiek ideologisch binnen de perken blijft. In dit geval geldt dat voor nog een derde partij. Dat zijn de letselschadeadvocaten, die zich al dan niet met instemming van de nabestaanden op de zaak hebben gestort. Zelfs voordat de verplichte termijn van 45 dagen rust voor de nabestaanden verstreken was, streken Amerikaanse claim cowboys en ‘ambulance jagers’ neer op de Hollandse vlakte. Dat het verhaal van voorkennis over het gevaarlijke luchtruim nu pas inzet is van een (beperkte) politieke crisis, is waarschijnlijk voornamelijk aan hen te danken.

Waar eerst de schuldvraag nog wereldwijd snel en eensluidend werd beantwoord, ligt dat bij het leggen van verantwoordelijkheid blijkbaar anders. Schuld hebben, volgens de algemeen geaccepteerde pro-Amerikaanse lijn, de ‘separatisten’ en hun Russische poppenspelers. Verantwoordelijkheid – en dus juridische aansprakelijkheid – is beter neer te leggen bij partijen die ook schadevergoedingen kunnen en zullen betalen.

   Nederland aansprakelijk

Het voorkennis-debat maakt van Nederland een half jaar na de ramp een aansprakelijke partij. ‘Met het informeren van Nederland maakte Kiev de verantwoordelijkheid bovendien een gedeelde kwestie’, vindt bijvoorbeeld GeenStijl. Normaal gesproken is de luchtvaartmaatschappij zonder meer aansprakelijk te stellen bij een ongeluk of een ramp. Malaysian Airways betaalt dan ook zonder slag of stoot 50.000 dollar per slachtoffer om begrafeniskosten en dergelijke te dekken.

Verdere aansprakelijkheid gaat volgens het recht van betrokken staten, vaak dat van de woonstaat of staat die in gebreke is gebleven. Volgens Spetter letselschade advocaten ‘[…] is het mogelijk dat staten aansprakelijk worden gehouden kunnen worden voor het leveren van een wapen of het ondersteunen van het gebruik hiervan.’ Wellicht vinden zij een manier om van voorkennis van het gebruik van een wapen ook een zaak te maken. In ieder geval staat volgens de website een specialistenteam gereed.

Sensatiebeluste media, scorende politici of claim cowboys, niemand heeft er belang bij de officiële schuldvraag te betwisten. Het beste is gewoon de officiële lijn te volgen. Die gaat er zo´n beetje vanuit dat anti-Kiev troepen met Russische luchtdoelwapens zowel een Antonov (SAM-6) als een commercieel luchtvaartuig (BUK) uit de lucht hebben geschoten. Met het voorkennis-verhaal kan het toewijzen van schuld feitelijk nog eens versterkt worden in de richting van vermeende Russische wapenleveranciers of ‘vrijwilligers’, terwijl tegelijkertijd de verantwoordelijkheid kan worden doorgeschoven naar bijvoorbeeld de Nederlandse staat.

Positief voor prognoses van schadeclaims, positief voor de Amerikaanse agenda, positief voor de positie van Oekraïne en Nederland ten opzichte van hun Amerikaanse meester. Misschien is het minder positief voor beide landen als het gaat om het uitbetalen van eventuele claims. Maar dat is slechts een klein offer dat als tribuut aan het Imperium kan worden gezien, een geste die mettertijd vast wel rijkelijk beloond zal worden.

  Schuld: meer indirect bewijs

Ondertussen wordt door westerse media hard gewerkt aan het oplossen van de schuldvraag, dat wil zeggen, aan het aanleveren van nog veel meer indirect bewijs tegen de officiële vijand, de anti-Kiev rebellen en vooral de Russen. Bellingcat, een Brits initiatief van burgerjournalisten, bood een compleet internetspoor op 17 juli 2014 aan van de afgevuurde BUK. Die zou zijn getransporteerd vanuit een geplunderd Oekraïens depot via de onheilsplek naar Luhansk, waar het over de Russische grens verdween.

Het aardige van dit scenario is dat het niet noodzakelijk maakt dat de Russen de BUK geleverd hebben om aan te tonen dat de rebellen MH17 neer hebben geschoten. Russische betrokkenheid kan evengoed geïmpliceerd worden, bijvoorbeeld door middel van getuigenverslagen over Russische ‘vrijwilligers’ die aan de knoppen van de lanceerinrichting zouden hebben gezeten.

Zo kwam onderzoeksjournalist John Sweeny een dag voor openbaring van het Tussentijdse Rapport van de Raad voor Veiligheid in het BBC-programma Panorama met een getuige die beweerde een Rus te hebben waargenomen. Ook het Algemeen Dagblad kwam in een samenwerkingsverband met Der Spiegel met dergelijke getuigenverklaringen. Het waarheidsgehalte is lastig te bepalen. Vandaar dat de Russen hun concurrerende getuigenverklaringen met behulp van leugendetector testen in de openbaarheid brengen.

Naast het feit dat er twijfels zijn gerezen bij de authenticiteit van het Bellingcat-initiatief, zijn er meer problemen met deze versie van de gebeurtenissen. De foto´s van het transport van de BUK lanceerinrichting laten een bedekte truck zien, waarbij met behulp van 3-D animaties wordt gesuggereerd dat het zou gaan om het bewuste lanceerplatform. Om aan te tonen dat de lanceerinrichting later een raket mist, het afgeschoten exemplaar uiteraard, laten de foto´s na de onheilstijding een onbedekte truck zien. En inderdaad, er mist precies één raket. Het komt allemaal net iets te handig uit.

Interessant is na te denken over de vraag waarom de burgerjournalisten slechts een BUK spoor hebben uitgezocht waarbij schuld van de rebellen geïmpliceerd kan worden en men geen concurrerende sporen levert van Oekraïense BUK´s in het gebied. Volgens onderzoeksjournalist Robert Parry van consortiumnews.com zou op 17 juli 2014 voorafgaande de aanval een Oekraïense BUK lanceerinrichting ten noorden van Donetsk 50 kilometer zuidelijker zijn verplaatst in de richting van de rampplek. Het systeem zou de dag na de crash weer verwijderd zijn. Goed om deze informatie uit Russische satellietbeelden ook eens uit te zoeken, maar voor westerse media lijkt er maar één mogelijk scenario te moeten worden bewezen. Kennelijk zoekt men aanwijzingen bij schuldigen in plaats van andersom.

Een andere kanttekening is dat deze methode überhaupt op de rol is gezet, omdat de Amerikanen de enorme hoeveelheid satellietbewijzen die zij in hun bezit zouden moeten hebben, niet willen of kunnen openbaren. Sterker nog, volgens Parry nemen de VS steeds meer afstand van hun eerdere verhaal. Bronnen binnen de CIA zouden Parry gemeld hebben dat ook Oekraïense extremisten van door oligarchen gefinancierde stoottroepen achter de aanslag zouden kunnen zitten. Er zou nu sprake zijn van een ‘voortdurend debat in de inlichtingengemeenschap’ over de identiteit van de schuldigen. Vandaar dat we weinig meer horen van het zogenaamde Amerikaanse bewijs.

  Onderste steen

Het scenario van de fatale vergissing waarbij rebellen of Russische vrijwilligers per ongeluk een burgervlucht met een BUK uit de lucht hebben geschoten, blijft nog steeds problematische gaten vertonen. Ook al doen burgerjournalisten nog zo hun best in ieder geval de gelegenheid te scheppen door een smoking gun in handen van de vijand te leggen, motieven en rationele gronden ontbreken vooralsnog. Vragen die hierover in eerdere artikelen in ons MH17-dossier werden gesteld, zijn nog steeds niet beantwoord.

Hoe het ook zij, een doorgewinterde cynicus (of in jargon: een complotdenker) zou zich kunnen afvragen waarom Oekraïne wel besloot het luchtruim te sluiten voor militaire luchtvaartuigen en burgerluchtvaart onder 32.000 voet, maar het luchtruim daarboven open hield. Zou hier sprake kunnen zijn van een ‘rakettenfuik’, waarbij een te voorziene ‘fatale vergissing’ zou kunnen leiden tot beschieting van een westers commercieel toestel? Het zou de claims van Oekraïne over escalatie door Russische inmenging in ieder geval zeker ondersteunen. Maar ook zonder cynisme kan men concluderen dat de gang van zaken bijzonder merkwaardig is geweest.

Dat geldt dus ook voor de Nederlandse aanpak. Niet alleen blijkt men horig aan de agenda van de VS, in dit geval is het ook nog eens volkomen ondoorgrondelijk waarom de Nederlandse staat niet heeft gekozen voor veiligheid boven alles. Weinigen zullen durven denken aan een gecoördineerde actie waarbij risico is opgezocht in het kader van een false flag operation, om de rebellen en Russen in diskrediet te brengen. Maar hoe dachten onze beleidsmakers dan wel? Was het stupiditeit of ongelofelijke onkunde? Speelden er grote commerciële belangen? Als premier Rutte dan toch zijn best doet ‘de onderste steen boven te krijgen’, laat hij dan beginnen met opheldering van deze kwestie.

Particuliere belangen van massamedia, politici en letselschadeadvocaten hebben een belangrijke rol gespeeld deze zaak op de agenda te krijgen. De indruk die achterblijft, is dat de druppeltjes waarheid die uit dit merkwaardige verhaal sijpelen, weinig meer voorstellen dan een bijproduct van mensen die graag in drab roeren als er wat te halen valt. Het geloof in de staat heeft er wel letsel door opgelopen. De belangrijkste les die getrokken kan worden, is dat de Nederlandse burger zowel voor zijn veiligheid als waarheidsvinding vooral op zichzelf is aangewezen.

Eerder verschenen artikelen over MH17 op deze website:

Rusland wijzigt Wikipedia-item over MH17 (19-07-14)
Vlucht MH17: Blame gaming belangrijker dan berging? (21-07-14)
MH17 Showproces: Timmermans in toga (28-07-14)
MH17: Het raadselachtige universum van Rutte en Timmermans (01-08-14)
Onderzoeksteam MH17 negeerde lokale bergers (04-09-14)
Voorlopig rapport MH17: Feit en fantasie (12-09-14)
Staat aangeklaagd inzake rampvlucht MH17 (10-10-2014)
‘Gevaar luchtruim Oekraïne was bekend’ (03-01-2015)