De vierde speelfilm van de Mauritanische filmmaker Abderrahmane Sissako speelt zich af van april 2012 tot begin 2013 in Timbuktu, een stad in het West-Afrikaanse land Mali. De woestijnstad werd gedurende deze periode met harde hand bezet door fundamentalistische jihadstrijders van de Ansar Dine groepering. Uiteindelijk heeft het Franse leger een einde gemaakt aan die treurige tijd, waar de regisseur zich door liet inspireren.
Timbuktu biedt de kijker een actuele blik op het voortwoekerende extremistische moslimfundamentalisme in Afrika, maar het heeft ook iets tijdloos. Vroeger namen westerse koloniale machten bezit van Afrikaanse naties als Mali. Nu zijn het de gewapende jihadisten afkomstig uit Arabische landen die de plaatselijke bevolking hun regels en verboden opleggen. De jihadstrijders treden extreem onderdrukkend en streng op. Bullebakken die geen enkel respect voor de eeuwenoude culturele gebruiken in de stad hebben.
Bovendien moeten de vrouwen zich totaal bedekken en zijn tabak, alcohol, voetbal en muziek verboden. Het verzet van de inwoners tegen de strenge islamitische regelgeving komt vooral van de kant van de vrouwen, zij hebben immers het meest te verliezen. Grote kracht van de film is dat het geen loodzware polemiek tegen het moslimextremisme geworden is. Regisseur Sissako maakt gebruik van steelse humor en een bedwelmende lyriek om zijn verhaal te vertellen.
Het dramatische hart van de film wordt gevormd door een gezin dat buiten de stad in de woestijn leeft. Kidane (Ibrahim Ahmed) heeft het goed samen met zijn vrouw Satima (Toulou Kiki), hun twee kinderen en een kleine veestapel. De ontspannen leefwijze van Kidane blijkt een doorn in het oog van de jihadstrijders te zijn. Wanneer Kidane ruzie krijgt met een buurman, heeft dat voor hem tragische gevolgen. Hij zal worden berecht volgens de sharia-wetgeving die de jihadistische autoriteiten hebben ingesteld.
Het hartverscheurende van Timbuktu is het feit dat Kidane het symbool wordt van tolerantie en beschaving, uitgerekend datgene wat de moslimfanaten willen vernietigen. Sissako heeft een politieke film gemaakt met een warm humanistisch hart. Zelfs de jihadisten worden getoond in hun al te menselijke stunteligheid. Maar ze lopen wel met machinegeweren rond, de dreiging van geweld is immer aanwezig. Afwijkend gedrag wordt met steniging en lijfstraffen beantwoord, tamelijk aangrijpend om te zien.
Ondanks de harde realiteit van de onderdrukking, toont Sissako de absurditeit van dit alles aan. Briljant is het moment waarop een groep kinderen een partijtje voetbal speelt zonder bal. Die scène heeft een ongekend splijtende metaforische kracht. De verrassende humor en de schitterende wijze waarop Timbuktu is vormgegeven, zijn overtuigende bewijzen van het meesterschap van Sissako. Zijn verdediging van humane waarden, zoals tolerantie en het recht op schoonheid, zijn onverminderd van belang. Timbuktu is een meesterlijke film die haarscherp de waanzin van het extremistisch moslimfundamentalisme blootlegt.
Ulrik van Tongeren
Timbuktu (Cinéart, 2014), vanaf 26 maart in de bioscopen.