Het 31ste Imagine filmfestival van de horror en sciencefiction biedt intussen een bredere waaier dan enkel deze genres. Op het programma dat 8 april van start ging en komende zaterdag in het Amsterdamse filmmuseum Eye z’n slotdag kent, staat dit jaar de robot centraal. Niet alleen door middel van films worden we de wonderlijke robotwereld binnen geleid, tevens zijn er lezingen en masterclasses over het onderwerp.
Professor Anneke Smelik gaf afgelopen zondag een onderhoudende en veelomvattende lezing over de emotionele relatie tussen mens en robot. Opvallendste opmerking van haar was dat robots de wereld nooit zouden kunnen overnemen. Dit terwijl onlangs een groepje wetenschappers, waaronder Stephen Hawking, ons nog waarschuwde voor kunstmatige intelligentie. Zij zien daarin het grootste gevaar voor het voortbestaan van de mensheid.
Ondertussen zijn filmmakers dit actuele thema aan het verkennen. Ex Machina van regisseur Alex Garland en Uncanny van Matthew Leutwyler tonen robots die de mens met speels gemak overvleugelen. In deze films zijn de robots gemodelleerd naar de mens en fysiek niet van ons te onderscheiden. De robots hebben niet alleen een superieure intelligentie, maar bevatten ook een menselijk bewustzijn.
In Uncanny zijn de twee mannelijke hoofdpersonen tamelijk robotachtig. Het suspense element van de film is om gaandeweg uit zien te vinden wie van twee de robot is. In Ex Machina is robot Ava gegoten in de vorm van een aantrekkelijke vrouw. Ava wil de wereld buiten het laboratorium verkennen en de mens observeren. Uncanny en Ex Machina zijn intrigerende en briljant gemaakte films over de relatie tussen mens en robot.
De romantische visies omtrent de ontwikkeling van de robot die beide films ons echter bieden, lijken onwaarschijnlijk. De uitkomst van de creatie van de superieure intelligentie zal er mogelijk in de praktijk anders uit komen te zien. Hier ligt een samensmelting van biologie en elektronica in het verschiet en het angstige besef dat de mens irrelevant is voor deze superieure levensvorm. Er zullen vast sciencefictionfilms volgen waarin een dergelijk huiveringwekkend toekomstperspectief uit de doeken wordt gedaan.
Gek genoeg is tijdens de robotdiscussie op Imagine de supercomputer HAL, die in de film 2001: A Space Odyssee (1968) de macht over neemt, nog niet langs gekomen. HAL is tot nu toe de meest overtuigende en huiveringwekkende verbeelding van kunstmatige intelligentie gebleken. Schrijver Arthur C. Clarke en regisseur Stanley Kubrick wisten bijna vijftig jaar geleden in hun ruimteavontuur een visionaire toekomst te creëren. Dit meesterwerk van weleer is onverwacht actueel geworden.
Vorig jaar was de documentaire Jodorowsky’s Dune van regisseur Frank Pavich een hoogtepunt op Imagine. Hierin wordt belicht waarom de Chileense regisseur Alejandro Jodorowsky in de jaren ’70 een vergeefse poging ondernam om de sciencefictionroman Dune van Frank Herbert te verfilmen. Met medewerking van Pink Floyd, Salvador Dali, Orson Welles, Mick Jagger had dit een groots spektakel moeten worden.
Dit jaar is de documentaire Lost Soul, The Doomed Journey of Richard Stanley’s Island of Dr Moreau van regisseur David Gregory te zien. Het grote verschil met Jodorowsky’s Dune, die handelt over een mislukt filmavontuur, is dat de film Island of Dr Moreau in 1996 wel degelijk tot stand kwam. De Zuid-Afrikaanse en veelbelovend cultregisseur Richard Stanley (Hardware, 1990) werd hiervoor aan het roer gezet. Hij kreeg te maken met de grillige hoofdrolspelers Marlon Brando en Val Kilmer, tegenwerking van de filmmaatschappij en een orkaan die de set verwoestte.
Stanley werd al snel vervangen door de ervaren regisseur John Frankenheimer die ondanks alles de film wist te voltooien. Desondanks draaide het uit op een spectaculaire mislukking. Lost Soul biedt een onthutsende blik achter de schermen van Hollywood. Egoïsme, grootheidswaanzin van de betrokkenen en doelbewuste sabotage regeerden op de filmset. Het vernuftige gebruik van archiefbeelden en interviews met betrokkenen heeft geleid tot een hilarisch maar evenzeer ontnuchterend portret over het maken van een grote Hollywood-productie.
Island of Dr Moreau luidde het einde in van de filmcarrière van Richard Stanley. De man heeft zich ondertussen terug getrokken ergens hoog in de Pyreneeën. Stanley praat filosofisch en ironisch over zijn ervaringen met Hollywood. Duidelijk wordt dat filmmaken levens kan verwoesten, al was hij zelf medeschuldig aan het debâcle.
Ulrik van Tongeren