AMSTERDAM – Werkmeesters van de Amsterdamse sociale dienst worden verdacht van machtsmisbruik jegens bijstandsgerechtigden die verplicht deelnemen aan re-integratietrajecten.

In opdracht van de Dienst Werk en Inkomen (DWI) in Amsterdam is Bureau Integriteit eind vorig jaar een onderzoek gestart naar aanleiding van vermoedens van integriteitsschendingen bij De Uitkijk, een locatie in het Amsterdamse Bos waar uitkeringsgerechtigden door werkmeesters van de sociale dienst aan het werk worden gezet. Deelname aan een dergelijk re-integratietraject is verplicht en gekoppeld aan het recht op een uitkering.

Bureau Integriteit komt op basis van het inmiddels afgeronde onderzoek tot ernstige vermoedens. Zo zouden de werkmeesters de deelnemers werkzaamheden hebben uitvoeren ten behoeve van privédoeleinden. Verder zou er sprake zijn van ‘machtsmisbruik ten opzichte van de deelnemers, diefstal en verduistering van door de gemeente ingekochte materialen, zoals gereedschappen en benzine, discriminatie en intimidatie tussen werkmeesters onderling en intimidatie, discriminatie en overige ongewenste omgangsvormen richting deelnemers.’

Een deelnemer van De Uitkijk verklaart in Het Parool het ‘gevoel te hebben in een slechte Hollywoodfilm terecht te zijn gekomen, zo’n gevangenisfilm vol intimidatie en sadistische bewakers.’ Al op de eerste de beste dag zou een werkmeester hem onder druk hebben gezet: ‘Als jij een beetje meewerkt, heb je hier wel een goede tijd. Als je lastig doet, gaan we je korten.’ Uit het onderzoek blijkt dat dit soort praktijken veelvuldig voorkwamen.

Het Amsterdamse college schrijft naar aanleiding van het rapport aan de gemeenteraad ‘het zeer te betreuren dat deze schendingen hebben kunnen gebeuren en ook dat het niet eerder is ontdekt. Iedere Amsterdammer moet kunnen rekenen op een integere overheid.’ En: ‘De deelnemers hebben niet de bescherming gekregen die zij nodig hebben en waar zij ook recht op hebben. Integendeel, ze zijn geschoffeerd en onder druk gezet.’

Met name de zin ‘en ook dat het niet eerder is ontdekt’ zal menig wenkbrauw doen fronsen. De misstanden bij De Uitkijk zijn volgens het onderzoek al sinds 2012 gaande. Al jaren vragen de FNV, de Bijstandsbond, de SP en Actiecomité Dwangarbeid Nee aandacht voor misstanden bij re-integratietrajecten. Zij rapporteerden tevens over misstanden in het Amsterdamse Bos, maar die zijn door de lokale politiek nooit serieus genomen. Hetgeen de huidige houding van wethouder Werk en Inkomen, Arjan Vliegenthart (SP), discutabel maakt.

Bijstandsgerechtigden die deelnemen aan de strenge re-integratietrajecten van de DWI vergelijken de werkplicht met dwangarbeid, een term die de SP over heeft genomen. Vliegenthart echter nam vorig jaar kort na zijn aantreden als wethouder afstand van de term, wat hem op kritiek kwam te staan van partijgenoot Maureen van der Pligt. In februari trad zij af als raadslid. ‘Werken (verplicht, red.) zonder loon staat voor mij symbool voor de afbraak van werknemersrechten en is in strijd met het beschermen van de zwakkeren in onze maatschappij’, verklaarde zij bij haar vertrek.

Het is een combinatie van factoren: hardvochtig beleid, ontkennen en wegkijken. De politiek die uitkeringsgerechtigden elk jaar strenger behandelt en tegelijkertijd hun klachten ontkent. De Bijstandsbond is daarom van mening dat wantoestanden zoals bij De Uitkijk, en eerder die op de Amsterdamse Laarderhoogtweg of elders in het land, ontstaan door onzorgvuldig geformuleerd beleid. De beleidsregels zijn vaag en bieden nauwelijks houvast.

Door het ontbreken van een onafhankelijke klachtencommissie kunnen re-integrerende werkzoekenden nergens met hun klachten terecht, zo stelt de Bijstandsbond. De klantmanager, die een sanctie oplegt of hiermee dreigt, is meestal de begeleider van de re-integrerende werkzoekende. Dreigen, chanteren en wantrouwen zit in het systeem gebakken, streng beleid en misstanden lopen hierdoor vloeiend in elkaar over. Waardoor gefrustreerde medewerkers van DWI makkelijk de fout in gaan.