World Cinema Amsterdam, filmfestival voor bijzondere films die het afgelopen jaar in Latijns-Amerika, Azië en Afrika zijn gemaakt, besteedt dit jaar speciale aandacht aan de Caribische cinema. Met onder meer drie interessante lange speelfilms uit Cuba: Conducta, La obra del siglo en Caballos. Twee van deze Cubaanse films spelen zich af in Havana, een fotogenieke stad met imposante gebouwen die zowel vergane grandeur als armoede uitstralen.
Conducta van regisseur Ernesto Daranas is een sociaal-realistisch drama over het onderwijs in Cuba, een van de spaarzame landen waar nog een communistische partij aan de macht is. Chala (Armando Valdes Friere) is een schooljongen die in diepe armoede samenleeft met zijn aan drugs verslaafde moeder. In wezen is de jongen broodwinner door wat geld te verdienen met de verzorging van de vechthonden van een buurman.
Chala is op school voornamelijk een lastpost en een heropvoedingsschool dreigt zijn lot te worden. Alleen zijn lerares Carmela (Alina Rodriguez), een bejaarde vrouw die zich met hart en ziel inzet voor haar leerlingen, bekommert zich om hem. Wanneer de vrouw een hartaanval krijgt lijkt het slecht af te lopen met Chala en enkele van zijn medeleerlingen.
Conducta is een film waarin het melodrama om de hoek ligt en loert. Een zekere nuchterheid houdt het verhaal boeiend. Het dramatische hart wordt gevormd door de scènes waarin de relatie tussen Chala en Carmela aan bod komt. De suspense van de film is de strijd van de lerares tegen overijverige collega’s die braaf de regels volgen omdat ze bang zijn hun baantje kwijt te raken. Dit is een ietwat schematische voorstelling van zaken. Alsof er in Cuba geen jong onderwijspersoneel is met hart voor hun leerlingen.
Het meest indrukwekkend aan Conducta is de weergave van het harde dagelijkse bestaan in Cuba. De tastbare armoede wordt zonder omwegen getoond. Prostitutie, drugsverslaving en gokken maken onlosmakelijk onderdeel uit van de communistisch aangestuurde maatschappij. En er is sprake van een overheid die meer bezig is met het opleggen van regels dan dat het zich bekommert om het welzijn van de burgers. Conducta is verrassend kritisch over de huidige Cubaanse maatschappij.
La obra del siglo van regisseur Carlos M. Quintela is gefilmd op een unieke locatie in Cuba. In 1982 gaf de Cubaanse overheid in samenwerking met Rusland opdracht voor de bouw van de kerncentrale Electro-Nuclear City in Juragua. Na de val van de Sovjet-Unie werd de Cubaanse ondersteuning aan dit ambitieuze project onmiddellijk stopgezet. Dertig jaar later leven er nog steeds mensen in de woonkazerne die destijds werd gebouwd voor de arbeiders van de kerncentrale. Het is een spookachtige omgeving, met de koepel van de niet afgebouwde centrale en de onvoltooide bouwwerken.
Een gedroomde locatie voor een gitzwarte komedie over grootvader Otto die samen met zijn zoon en werkloze kleinzoon een piepklein appartement bewoont. De drie vliegen elkaar regelmatig in de haren. Wanneer zoonlief met zijn vriendin de liefde bedrijft, slaan bij opa de stoppen door. La obra del siglo, in opvallend zwart-wit, is een ontregelende film. Quintela monteerde archiefopnamen van alles wat met de kernreactor te maken heeft er doorheen. Die beelden zijn in kleuren, de vrolijke propaganda staat in schril contrast met de morsige realiteit in 2012. Een bijzondere locatie maakt nog geen film. De regisseur heeft er een sterk verhaal bij bedacht, dat heeft een vreemde, unieke film opgeleverd.
De Cubaanse film Caballos (Horses) van regisseur Fabián Suárez is geïnspireerd op het werk van de Amerikaanse fotograaf Robert Mapplethorpe. In 1975 maakte Mapplethorpe een cover voor het muziekalbum Horses van de zangeres Patti Smith. Caballos gaat over de jonge Robi die gefascineerd raakt door de zangeres Galaxia. Hij neemt haar mee naar een feestje van fotograaf Salomon. Er ontspint zich een soort driehoeksverhouding welke niet volledig wordt uitgewerkt.
De film is vooral een intrigerende sfeertekening van een decadent milieu, wederom in fraai stemmig zwart-wit opgenomen. Er mag dan niet veel gebeuren, de schoonheid van de beelden en de trage vertelstijl hebben een hypnotiserende werking. Ook voor de kijkers die de connectie met Mapplethorpe niet uit de film weten te halen, levert het een memorabele kijkervaring op. Caballos werd gemaakt buiten de officiële kanalen om. Of de film ooit in Cuba vertoond zal worden, is onzeker.
Ulrik van Tongeren