De manager die blijft geloven in de verkeerde beslissing die hij nam omdat de man – altijd mannen – niet kan toegeven dat hij fout zat. Een misser waarbij vooral prestige een rol speelt, want fouten toegeven aan de top kost je de kop. Plus dat de manager overtuigd raakt van zijn gelijk door de jaknikkers die hij om zich heen heeft verzameld, waardoor de boel vervolgens vrolijk naar de gallemiezen gaat. Voorbeelden hiervan zijn even talrijk als de gouden handdrukken die er op volgden.
Deze rigide manier van denken – vast blijven houden aan een failliete denkwijze – viel onlangs te aanschouwen in het tv-programma Buitenhof bij professor Pieter Gautier van de Vrije Universiteit. Vertegenwoordiger van de mainstream economie die zijn kennis overdraagt aan de volgende generatie economen. De discussie in de studio mondde al snel uit in een showtje zelfingenomenheid die aantoonde hoe het met de staat van het onderwijs is gesteld. We hebben geleerd van de fouten en we moeten doorgaan waar we mee bezig waren, zo kan het standpunt van Gautier worden samengevat. Aan de volgende economische crisis wordt hard gewerkt, zou je kunnen stellen.
De pas afgestudeerde Joris Tieleman en Lorenzo Fränkel, vertegenwoordigers van Student Initiative for Rethinking Economics in the Netherlands (SIREN), probeerden in Buitenhof de professor ervan te overtuigen dat een brede kijk op de economie noodzakelijk is. Ze wezen de hoogleraar op de blinde vlekken van de economische wetenschap die slechts oog heeft voor het rationele wiskundige model en een perfect werkende markt die keer op keer tot crises leiden. Een wetenschappelijk gegeven waar men star aan blijft vasthouden.
Dit model, de kwantitatieve benadering, houdt zich uitsluitend bezig met cijfers en niet met onverwachte gebeurtenissen zoals klimaatrampen, politieke crises, oorlogen, noem maar op. Kortom, het wereldvreemde studeerkamermodel heeft weinig met de werkelijkheid te maken. Tieleman en Fränkel pleitten dan ook voor terugkeer van ‘de mens’ in het economische onderwijs door aandacht te besteden aan vakken als psychologie, cultuur en politiek. Een voorstel dat Gautier niet serieus nam.
Maar stel je dan ook eens voor: je hebt je jaren te pletter gestudeerd op modellen, geleerd dat alleen cijfers de waarheid spreken, en dan moet je opeens een vaag sociologisch verhaal erbij betrekken en combineren met een kwalitatieve benadering als veldonderzoek met interviews? Dat vereist een denkomslag die voor de modellenbouwers onmogelijk is. En wat heeft dat nog met economie te maken, merkte je aan de houding van Gautier waarbij hij zijn irritatie niet kon verhullen. De economie bestudeert de wereld reeds vanuit zo’n dertig invalshoeken, beweerde hij, dus waar hebben we het over?
De lichaamshouding van deze vertegenwoordiger van de oude school sprak boekdelen. Lichtjes onderuitgezakt keek hij de jongens ietwat hooghartig aan, liet ze niet uit praten, was voortdurend aan het woord, draaide routineus lesjes af en schermde met economische denkrichtingen en termen om de jongens van SIREN onder tafel te lullen. Het leidde tot een misser in zijn betoog waarmee hij zichzelf in de heupzwaai nam, tot hilariteit van het aanwezige publiek.
Gautier deed namelijk het boek van Joris Luyendijk, Dit kan niet waar zijn, over de mentaliteit in de financiële wereld die spoedig tot een nieuwe crisis zal leiden, af als ‘koffie drinken met wat bankiers’, maar bleek het bij nadere beschouwing niet gelezen te hebben. Een oordeel van een prominent wetenschapper over een belangrijk boek op zijn kennisgebied dat hij niet kent?
Op zich logisch te verklaren. De antropologische opzet van Luyendijk’s verhaal past niet in zijn rationele kijk op de wereld. Kortom, de professor leverde met zijn eruditie het bewijs dat de mainstream economie in een diepe identiteitscrisis verkeert. Gautier zelf is als de manager die gevangen zit in zijn ijzeren logica, en hij staat daarin helaas niet alleen. En dan zó jong nog…
Ron Kretzschmar
Ik heb het interview met Gautier niet gezien maar de hautaine houding van hem kan ik me goed voorstellen toen hij met SIREN werd geconfronteerd. Illustratief voor het gevestigde machtsdenken in vele sectoren waarbij nieuwe geluiden niet kunnen doordringen. Oplossingen kunnen zijn meer vrouwen op invloedrijke posities en het regelmatig evalueren van de Gautiers met consequenties.