Que Horas Ela Volta? (De tweede moeder) is bepaald niet de eerste Braziliaanse film waarin de schrijnende positie van de huishoudster in de gezinnen van de gegoede burgerij aan de orde wordt gesteld. Regisseuse en scenariste Anna Muylaert heeft over dit pijnlijke onderwerp een prachtig geschreven en schitterend geacteerde tragikomedie gemaakt.
In het huis van een welvarend gezin in São Paulo is vijftiger Val (Regina Casé) al dertien jaar de huishoudster. Als inwonende is ze in feite 24 uur per dag beschikbaar voor het gezin. Val doet de was, houdt het huis schoon, kookt en serveert de maaltijden. Zij voedde de zoon Fabinho (Michel Joelsas) op en onderhoudt een innige relatie met de jongen. De vrouw cijfert zichzelf totaal weg, is onderdanig en moet daarbij haar menselijke waardigheid zien te behouden.
Val moest dertien jaar geleden na een scheiding haar dochter achterlaten bij de vader en zocht werk in de grote stad. Zodoende kon ze op afstand haar dochter Jessica financieel ondersteunen. Wanneer Jessica (Camila Márdila) voor een toelatingsexamen naar São Paulo komt, trekt het meisje tijdelijk in bij het gezin. Daarmee begint er iets te verschuiven binnen de machtsverhoudingen.
Jessica is tamelijk zelfbewust en intelligent, en lapt onwetend de ongeschreven regels die in het huis gelden aan haar laars. Op de grond slapen bij moeder in haar dienstbodekamertje, dáár heeft Jessica absoluut geen zin in en claimt de gastenkamer. De vader des huizes heeft bovendien een oogje op Jessica, waardoor het meisje de ongeschreven regels soepeltjes weet te overtreden.
In films en tv-series waarin de klassenmaatschappij centraal staat, moet de ondergeschikte zijn of haar plaats weten. De rollen liggen vast, de dienstbode staat nou eenmaal laag in de rangorde. Slim en met bijna dodelijke precisie is dit uitgewerkt in het scenario van regisseuse Muylaert. Huishoudster Val weet haar plaats en heeft zich er lang geleden bij neergelegd. Als kijker leef je mee met Val en haar streven om de lieve vrede te bewaren, in weerwil van het vrijmoedige gedrag van haar dochter.
Zo maakt Jessica gebruik van het zwembad in de villa en neemt ze plaats aan de ontbijttafel van de werkgevers van haar moeder. Kortom, ze wil als gelijke behandeld worden. Om verder niets te verklappen over de afloop, is het evident dat Val op een bepaald punt tot zelfreflectie komt over haar rol als ondergeschikte. Het bestaan van een huishoudelijke hulp is met kost, inwoning en een schamel loontje behoorlijk schrijnend. Hoe sympathiek haar werkgevers ook zijn, het leven als huidhoudster is in feite een verkapte vorm van slavernij.
De regisseuse heeft haar eigen ervaringen in de film verwerkt. Ook zij had een huishoudster die haar opvoedde, hetgeen doodnormaal is in de kringen van de gegoede burgerij in Brazilië. Que Horas Ela Volta? is geen zware politieke aanklacht, maar een bedrieglijk lichtvoetige film volgestouwd met rake humor. Muylaert benadrukt in interviews dat haar film wel een oproep is om in de toekomst te komen tot een samenleving zonder tweederangs burgers.
Haar film is een toegankelijke tragikomedie. Onderhuids is er sprake van complexe ideeën over de huidige staat van de Braziliaanse samenleving. Grote vraag is of Jessica, die architectuur wil gaan studeren, ooit aan de bak zal komen in deze streng gereguleerde klassenmaatschappij. En er speelt de verhouding tussen moeder en dochter. Kan Val eindelijk de moeder zijn van Jessica en accepteren dat zij haar eigen weg gaat?
Regina Casé als Val speelt een formidabele hoofdrol, de regisseuse noemt haar de beste actrice van Brazilië. Case heeft de afgelopen jaren voornamelijk voor televisie gewerkt, maar maakt diepe indruk met haar terugkeer in de speelfilm.
Ulrik van Tongeren