Tijdens filmfestivals dringt zich vaak onverwacht een belangrijk thema op, zomaar dwars door de voorgeprogrammeerde programma’s heen. Zo ook op Film by the Sea, een jaarlijks terugkerend festival over film en boek dat plaatsvindt in Vlissingen. Geld, het gebrek ervan en de onvermijdelijke menselijke hebzucht kenmerken een aantal interessante films die momenteel worden vertoond.
De Roemeense film The Treasure van Corneliu Porumboìu is een sprookje over geld. In hedendaags Boekarest leest een vader iedere avond zijn zoontje sprookjes voor. Op een nacht klopt een buurman aan om een geheim te vertellen. Hij wil geld lenen voor een metaaldetector om op zoek te gaan naar een begraven goudschat in de tuin van een familielandhuis. Na heel wat verwikkelingen en veel graafwerk vinden ze geen goud, maar wel iets anders van grote waarde.
The Treasure is een gortdroge komedie die enigszins afwijkt van het rauwe realisme van de nieuwe Roemeense cinema. De film is een intrigerende mix van rauw realisme en sprookjesachtige wensdroom. De aanstekelijke humor roept herinneringen op aan de sublieme Tsjechische komedies van Ivan Passer en Milos Forman (Liefde van een blondje, 1967).
Je suis un Soldat van de Franse regisseur Laurent Larivière gaat over de 30-jarige werkloze Sandrine. Noodgedwongen moet ze bij haar moeder intrekken en besluit om in de hondenkennel van haar oom te gaan werken. De man blijkt in de illegale hondenhandel te zitten, een meedogenloze en criminele activiteit. Toch bezwijkt Sandrine voor de lok van het grote geld. Ze begint zelfs haar eigen geheime handel in afgedankte honden.
De film toont hoe een fatsoenlijk mens zomaar meegesleept kan worden door pure hebzucht, de gigantische bundels geld waarmee de personages handel drijven hebben bijna een magische uitstraling. Dit is een film waar de toeschouwer met enig afgrijzen bijna deelgenoot wordt van dit criminele ambacht.
Dat het allemaal nog veel erger kan, bewijst het meesterlijke The Lesson van de Bulgaarse regisseurs Kristina Grozeva en Petar Valchanov. Nadezhda is lerares Engels op een school in een kleine stad. Ze heeft een drankzuchtige nietsnut van een echtgenoot en probeert met haar onderwijsbaan en vertaalklusjes te overleven. Voor de klas is ze het toonbeeld van moreel gezag.
Wanneer een leerling geld uit haar portemonnee steelt, haalt ze alles uit de kast om de schuldige aan de schandpaal te nagelen. Tegelijkertijd zit ze zelf met een serieus geldprobleem. Omdat haar man schulden heeft gemaakt, dreigt de bank haar woning te veilen. Ze moet een krankzinnig bedrag dokken, over een betalingsregeling valt niet te onderhandelen.
Daarmee begint een lange zoektocht naar geld, een odyssee met vele valkuilen. Wat Nadezhna overkomt is een mengeling van domme pech en slecht genomen beslissingen. Dat de gangster waar ze geld geld van leent geen morele principes kent, is zonneklaar. Maar de bank is niet veel beter. Onder het mom van ‘regel is regel’ drijven ze hun klanten nodeloos naar de rand van de afgrond. Hoe kan een mens in een dergelijke cynische en harteloze wereld morele principes hooghouden, is de hartverscheurende vraag die de makers suggereren.
The Lesson is een klinische en briljante ontleding van wat er mis in de Bulgaarse samenleving. Uiteindelijk heeft de film een universele kracht. Het is de onderkoelde acteerstijl van actrice Margita Gosheva in de hoofdrol die de aandacht gevangen houdt. Bij haar geen larmoyant hengelen naar medeleven. Het feit dat haar personage helemaal niet zo sympathiek is, maakt de vertelling des te overtuigender. De regisseurs hebben het geheel in een vergelijkbare stijl als die van de gebroeders Dardenne gefilmd. Maar juist omdat The Lesson het humane hart van de Dardenne’s mist, komt dit drama des te harder aan.
Ulrik van Tongeren