De zestien VN-vredesmissies waarvan momenteel sprake is, kosten dit en volgend jaar 8,3 miljard dollar, terwijl de militaire conflicten en binnenlandse opstanden zich blijven uitbreiden.
De Verenigde Naties (VN) herdenkt dit jaar het 70-jarig bestaan. De lopende 16 vredesmissies kosten maar liefst 8,3 miljard dollar in 2015-2016, terwijl militaire conflicten en binnenlandse opstanden zich blijven uitbreiden, met name in Afrika, inclusief de Centraal-Afrikaanse Republiek, Mali, Zuid-Soedan, Liberia, Ivoorkust en de Democratische Republiek Congo (DRC). Nu de vredestroepen steeds vaker in het nauw komen, is de kans dan aannemelijk dat ze worden getransformeerd tot een militaire strijdmacht?
De VN beweert zelf van niet, maar maatschappelijke organisaties zijn sceptisch. In een gesprek met persbureau IPS meldt Mel Duncan, directeur van Advocacy & Outreach Nonviolent Peaceforce, dat het High Level Independent Panel on Peace Operations (HIPPO), onder leiding van voormalig president van Oost-Timor Jose Ramos Horta, in juni een pleidooi heeft gehouden voor strategieën om burgers in conflictgebieden te beschermen zonder het gebruik van militaire wapens.
Maar Duncan stelt tegelijk vast dat deze aanbevelingen niet zijn opgenomen in het rapport dat Ban Ki-moon, secretaris-generaal van de VN, naar de Algemene Vergadering en de Veiligheidsraad stuurde. ‘Sterker, de klemtoon is komen te liggen op een gewapende aanpak’, aldus Duncan. Volgens hem is er een grondige mentaliteitswijziging nodig bij het Departement voor Vredesoperaties. ‘Die wijziging moet in de top beginnen. Grotere verantwoordingsplicht in de vorm van naming and shaming en schorsing van betalingen zijn goede stappen, maar meer fundamentele veranderingen zijn nodig.’
Na de vele beschuldigingen van seksueel misbruik en aanrandingen tegen blauwhelmen wil VN-secretaris-generaal Ban Ki-Moon voortaan de landen van herkomst van schuldig bevonden soldaten openlijk noemen en hen onmiddellijk terug naar huis sturen. De handelwijze is niet bedoeld als publieke blamage, maar moet eerder voor meer transparantie en aansprakelijkheid zorgen, zei Ban vorige week in New York op een bijeenkomst van de VN-lidstaten. ‘Voor lidstaten die vastberaden tegen seksueel misbruik optreden is dat geen gezichtsverlies.’ Wanneer er niet onmiddellijk tegen wordt opgetreden, zullen ook hele contingenten naar huis gestuurd worden, kondigde Ban aan.
De overgrote meerderheid van de militairen die deelnemen aan vredesmissies is tegenwoordig uitermate goed bewapend en bereid om dodelijk geweld te gebruiken. De 193 lidstaten zijn wettelijk verplicht om bij te dragen aan de vredesmissies op basis van hun vermogen om te betalen. De drie grootste geldschieters zijn de VS (28,4 procent), Japan (10,8 procent) en Frankrijk (7,2 procent). De VN beklemtoont dat 8,3 miljard dollar minder dan 1,1 procent is van de totale wereldwijde uitgaven voor defensie in 2013.
De blauwhelmen zelf komen vooral uit Zuid-Azië, waaronder Bangladesh (9432 soldaten), Nepal (9346), India (7794) en Pakistan (7533). Volgens VN-cijfers tellen de vredesmissies momenteel 124.000 personeelsleden, onder hen 105.000 militairen en 13.000 politieagenten, de rest bestaat uit burgers. James Paul, lange tijd directeur van het Global Policy Forum, legt uit dat elke VN-vredesoperatie een mandaat meekrijgt van de Veiligheidsraad. Daarin staat het doel beschreven, en soms ook de rules of engagement: wanneer en hoe er geweld mag worden gebruikt.
‘De VN is het oorlogspad opgegaan en moet rechtsomkeert maken’, vindt Paul. ‘Een efficiënter gebruik van geweld is geen goede oplossing. Cholera, verkrachting, verwoesting, onvermogen om vrede te stichten, operaties die jaren duren. Met een hervorming van het systeem komen we er niet.’ Ban Ki-moon zei vorige week dat hij een rapport met actiepunten heeft opgesteld. Concreet pleit hij voor drie grote veranderingen: dringend de klemtoon leggen op conflictpreventie en bemiddeling, de operaties sneller en behendiger maken, en de samenwerking met regionale organisaties uitdiepen, vooral dan met de Afrikaanse Unie.
Met zijn opmerking dat de VN het oorlogspad is opgegaan en rechtsomkeert moet maken, wijst James Paul ons (als mensheid) de weg. Want daardoor zullen de 193 VN-leden gezamenlijk terugkeren naar de ideële moederschoot, het vredesideaal, waar de proclamatie van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens model voor staat. Het behoeft geen betoog dat het de VN tot nu toe niet gelukt is dat alom onderschreven en immer gekoesterde ideaal van de grond te krijgen.
Maar dat is niet het logisch gevolg van kwade wil, maar wel van het gezamenlijk onvermogen van alle VN-lidstaten om de diep ingrijpende en verstrekkende implicaties van onze globaliserende tijdgeest – die niet geografisch gebonden is – om te zetten in een passend mondiaal of VN-beleid. Alleszins begrijpelijk, omdat daarvoor nu eenmaal mensen nodig zijn van een ander kaliber dan waar partijpolitici – van welke kleur dan ook – over beschikken. De focus van partijpolitici is per definitie nu eenmaal primair gericht op de volgende verkiezingen! Verder reikt hun blik eenvoudig niet.
Vandaar dat verkiezingen – waar ook ter wereld – geen enkele soelaas bieden wat de verwerkelijking van het (het partijpolitieke gekissebis ruimschoots overstijgende) VN- of vredesideaal betreft. Desondanks is onze globaliserende tijd daar meer dan rijp voor. Zowel letterlijk als figuurlijk, gezien onze fenomenale know how op elk terrein en de daaruit voortvloeiende mogelijkheden om de diverse crises op eendrachtige wijze effectief het hoofd te bieden. Niet alleen in ons eigen belang, maar in het bijzonder in dat van onze eerste zorg: ‘Ons nageslacht’.
De VN onderhouden al een hele tijd een missie in West-Sahara om toezicht te houden op het bestand tussen het Saharaans bevrijdingsfront Polisario en Marokko. De VN missie moet ook een referendum organiseren maar dat lukt niet want Marokko werkt niet mee. Ondertussen mag Marokko in samenwerking met vooral Westerse bedrijven de grondstoffen in het bezette gebied plunderen. De VN doen er niets aan en maakt zich daarmee medeplichtig aan de grondstoffenroof. Het is daarom goed dat de Afrikaanse Unie zich met de zaak gaat bemoeien. Dat zal pijn doen bij Europese bedrijven zoals rederij van de Zwan die met graagte de kusten voor West-Sahara leegvist.