‘Er zijn veel simplistische opvattingen onder de bestrijders van de neoklassieke economie over wat economische wetenschap feitelijk is’. Dat schrijft hoogleraar economie Harrie Verbon op zijn blog als reactie op mijn commentaar over economen naar aanleiding van de discussie van Pieter Gautier met Joris Tieleman en Lorenzo Fränkel in het tv-programma Buitenhof. ‘De blinde vlekken van de economische wetenschap die slechts oog heeft voor het rationele wiskundige model en een perfect werkende markt die keer op keer tot crises leiden’, had ik gewaagd te schrijven.

Fout! Het wiskundige model kan nooit rationeel zijn, ‘het klopt of het klopt niet’ reageert Verbon verbolgen. Inderdaad, op de website van Buitenhof die ik parafraseerde wordt gesteld dat ‘het logische wiskundige model dat uitgaat van rationeel denkende mensen in een perfect werkende markt niet aansluit op de werkelijkheid.’ Met mijn commentaar beoogde ik slechts de sfeer te beschrijven van de discussie tussen de arrogante vertegenwoordiger van de mainstream economie, hoogleraar Gaultier, en de jongens van Rethinking Economics.

‘Zou Ron Kretzschmar eerst een paar dagen willen nadenken voor hij een zin over de economische wetenschap op het net zet?’, zo eindigt hij. Na mij eerst om de oren te hebben gegeven in de vorm van een lesje neoklassieke economie waarbij hij vlot een reeks grootheden behandelt zoals Thomas Piketty, Joseph Stiglitz, Paul Samuelson, Nassib Taleb en Daniel Kahneman.

Beste Harrie Verbon, ik ben geen econoom en al zou ik voldoende weten over economische theorieën, dan zou ik er toch voor kiezen om bij de dagelijkse praktijk te blijven. (In mijn commentaar noemde ik overigens de term neoklassieke economie niet, maar mainstream economie. Dit terzijde). Zoals ik al zei, mij gaat het er om hoe de gevestigde economische elite reageert op de veranderende kijk op economen.

Als niet-econoom heb ik ook het voordeel dat ik mijn gezonde verstand kan gebruiken. En een foutje, ach… Belangrijker is de vraag waar Buitenhof de discussie mee begon: ‘Waarom hebben economen de crisis niet zien aankomen?’ Een vraag waarop sinds 2008 nog geen begin van een antwoord is gekomen vanuit uw beroepsgroep, bezijden uitspraken als ‘eerst bezuinigen willen wij weer groeien’ en ‘de markt vraagt er immers om.’ Ook de mantra laat de markt haar werk doen’ is terug van weggeweest.

Neem uw collega professor Baarsma van de Universiteit van Amsterdam, hoogleraar economie en directeur van SEO Economisch onderzoek, gelieerd aan de UvA. In haar oratie uit 2008 aan de UvA stelde ze: ‘Voor economen is marktwerking al eeuwenlang een neutraal instrument, dat helaas is gepolitiseerd en gemoraliseerd.’ Vervolgens onderzocht zij in opdracht van VVD-partijgenoot Frans Weekers, toenmalig staatssecretaris, belastingontwijking in Nederland. Niet veel aan de hand luidde haar conclusie, maar wel goed voor onze economie! Het kabinet blij, discussie gesloten. Inmiddels lijkt zo’n beetje iedereen ervan overtuigd dat Nederland een belastingparadijs is, met gevolgen voor de Europese burgers en ontwikkelingslanden.

Is de vrije markt van de onafhankelijke wetenschapper Baarsma een politieke ideologie of ziet ze slechts een perfect werkende markt? Allebei, alleen ziet ze door de tweede de eerste niet. Zo ook haar opvatting over mensen met een bijstandsuitkering in een tijd van hoge werkloosheid als gevolg van het falen van de markt. De professor werd door het tv-programma Nieuwsuur geraadpleegd. Is er sprake van misstanden aan de onderkant van de arbeidsmarkt? Welnee, niets aan het handje, stelde ze ons gerust. Dwang is goed voor ‘ze’ en ook voor de economie! Alleen moet het minimumloon nog afgeschaft worden, beweerde Baarsma monter. In 2014 konden meer dan 700.000 werklozen ondanks de strenge dwangmaatregelen nog steeds niet aan het werk komen en ook nu nog niet. Hoe zou dat nou komen?

Het wantrouwen dat Baarsma uit naam van de wetenschap tegen de lagere inkomens mede hielp organiseren, leidt in veel gevallen tot misstanden. Als gevolg van de extreem strenge controle in de bijstand is er een Oost-Europese bureaucratie ontstaan van vóór de val van de Muur. Maar de professor blijft in haar veilige collegezaal of voor de tv-camera ‘Hosanna gezegend zij de markt’ roepen en beseft niet dat vertrouwen de stuwkracht van de economie zou moeten zijn, waar wantrouwen nooit veel meer kan zijn dan oorzaak van een crisis.

Dan orakelt econoom Heleen Mees (PvdA) af en toe ook weer wat vanuit Beijing waar ze woont. Mees publiceert ‘marktwaardige’ teksten als ‘Verhuis noorderlingen naar de grote stad’. Want, zo schrijft ze, ‘onder extra overheidssteun zullen Groningen, Drenthe en Friesland langzaam maar zeker wegkwijnen. In plaats van pappen en nathouden, zoals nu gebeurt, kan van de nood beter een deugd worden gemaakt.’ Mees denkt dat het daarom beter is voor de economie om ons land net als China te herinrichten willen we concurrerend blijven. Kort gezegd, Mees zou de onrendabele en veelal laag opgeleide noordelingen graag naar de Randstad willen verplaatsen.

Het zou wel eens druk kunnen worden in de Randstad, want wethouder van Economische Zaken en locoburgemeester van Amsterdam Kasja Ollongren (D66) ziet in de stroom van hoogopgeleide vluchtelingen, zo’n 30 procent, kansen voor haar stad. Econoom Ollongren ziet het al voor zich: ‘Het voornemen past in het streven van het gemeentebestuur om meer talent uit het buitenland aan te trekken’. Ze wordt helemaal blij van deze kans die haar in de schoot geworpen wordt. En nog goedkoop ook want ze hoeven niet uit het land van herkomst gehaald te worden. Ze wil de vluchtelingen namelijk gebruiken om het startup-klimaat in de stad te versterken. Tel uit je winst.

Gefixeerd op de economie als Ollongren is, vergeet ze de weerbarstige praktijk en vergelijkt ze de huidige vluchtelingenstroom met de miljoen veelal hoogopgeleide joodse immigranten die in de jaren ’90 vanuit Rusland naar Israël zijn gevlucht. Israël kende toen de weelde van een abundance of brainpower, roept ze enthousiast. Oftewel, oorlogsvluchtelingen zijn goed voor de economie.

‘Maar’, zoals Yvonne Hofs in de Volkskrant schrijft, ‘een Syrische jurist die alles weet over het Syrisch ondernemingsrecht heeft Nederlandse advocatenkantoren vermoedelijk weinig te bieden’. Het overgrote deel van de asielzoekers blijkt volgens de harde cijfers van de laatste twintig jaar in de bijstand terecht te komen. Dat geldt ook voor de meeste hoogopgeleide Syriërs die destijds arriveerden.

Ron Kretzschmar