Dat het slecht gaat met onze geliefde planeet is al vele jaren duidelijk. De oceanen worden in snel tempo leeg gevist, talloze diersoorten dreigen uitgestorven te raken. Door het broeikaseffect vinden catastrofale klimaatveranderingen plaats en de vervuiling van de planeet gaat maar door. Het is allemaal teveel om te bevatten, laat staan om adequate oplossingen te bedenken.
Het Food Film Festival, te gast op het nog lopende Internationaal Documentaire Filmfestival Amsterdam (IDFA), presenteert een rijke oogst aan documentaires over de wereldvoedselproblematiek. 10 Billion – What’s on Your Plate? van regisseur Valentin Thurn behelst een rondreis over de wereld om alternatieven te tonen voor de hedendaagse massale voedselproductie. Met de beangstigende statistiek dat de wereldpopulatie in 2050 maar liefst 10 miljard mensen zal bedragen, is het duidelijk dat er wat moet gebeuren.
Dat de voedselproductie in snel tempo overgenomen wordt door grootschalige bedrijven dreigt negatieve gevolgen te hebben. Kleine boeren raken hun land kwijt aan de producenten van onder meer soja en palmolie, terwijl juist die kleinschalige maar omvangrijke sector de oplossing van het probleem van de voedselschaarste moet bieden. De massale landbouw met genetisch gemanipuleerde gewassen dreigt namelijk de aarde in een razend tempo uit te putten.
In Land Grabbing van regisseur Kurt Langbein wordt op meeslepende wijze getoond hoe boeren overal op de wereld hun land kwijtraken aan multinationale bedrijven. Overheden in dergelijke landen leasen de grond voor weinig geld aan de grote landbouwbedrijven. De boeren worden gedwongen om gewassen te verbouwen die bestemd zijn voor de westerse wereld. Ondertussen verhongeren diezelfde boeren.
De resultaten van deze meedogenloze roofbouw zijn de verwoesting van gemeenschappen en de vernietiging van regenwouden. Kortom, het is een staalkaart van intimidatie en exploitatie. Deze documentaires bezorgen de kijker machteloze woede terwijl de makers alle mogelijke moeite doen om aan te tonen dat het anders kan. Dat schijnbare optimisme is verre van geruststellend.
Gelukkig is er dan een documentaire als Wastecooking – Make Food, Not Waste van regisseur Georg Misch waarin op lichtvoetige wijze de voedselverspilling wordt getoond. Wereldwijd belandt een derde van ons voedsel in de vuilnisbak. De Oostenrijkse activist David Gross maakt met zijn voertuig een vijf weken durende reis langs vijf Europese steden. Zijn missie is om aan te tonen dat van weg geworpen voedsel volwaardige maaltijden gemaakt kunnen worden.
Zijn reis begint met de inhoud van koelkasten. Hij vist er bruikbare ingrediënten uit om er in zijn mobiele keuken gerechten van te maken. Deze documentaire bevat geen deprimerende statistieken en apocalyptische toekomstvisies. Hier wordt getoond wat we zelf kunnen doen aan voedselverspilling. Supermarkten moeten gedwongen worden hun overschotten te donoren aan voedselbanken. In België en Frankrijk zijn ze met dergelijke materie al heel wat verder dan in Nederland. Simpele tips: kijk als consument eerst in de koelkast voordat je boodschappen gaat doen en gebruik zoveel mogelijk lokale producten.
Need for Meat van regisseuse Marijn Frank belicht op vergelijkbare lichtvoetige wijze een voedselprobleem. Jonge moeder Marijn wil van haar vleesverslaving af. Daarvoor gaat ze stage lopen bij een slachterij en in behandeling bij een psychologe. Want 500 miljoen dieren worden jaarlijks geslacht in Nederland, die statistiek wakkert schuldgevoelens bij haar aan. Om haar missie urgentie te geven, moet ze de documentaire eindigen met het slachten van een koe, als ultieme bewustwording.
In eerste instantie komt Need for Meat over als geneuzel van een welvarende jonge vrouw. Toch weet Frank feilloos het dilemma te schetsen waar veel mensen voor zijn komen te staan. Onze planeet kan niet langer de intensieve veeteelt aan. het kost teveel water en land. We moeten absoluut minder of geen vlees eten. Als consument hebben we wel degelijk invloed om op dit gebied iets te veranderen.
Racing Extinction an regisseur Louie Psihoyos handelt over de massale afslachting van bedreigde diersoorten. Psihoyos maakte in 2009 The Cove, een aangrijpende documentaire over het afslachten van dolfijnen in Japan. Ditmaal heeft hij een team van activisten en wetenschappers bijeen gehaald om undercover acties uit te voeren. Alle wegen wat betreft handel in de bedreigde diersoorten leiden naar China. Op de illegale markten waar de gedode dieren verhandeld worden, draait het om veel geld. Het is daarom een gevaarlijke missie voor de activisten. Hun rondgang op deze markten van ultieme exploitatie is intens en adembenemend.
Racing Extinction is een documentaire om stil van de worden, wederom borrelt de machteloze woede naar boven. De documentaire biedt tevens een fraaie blik op de schoonheid van de dieren die er binnenkort waarschijnlijk niet meer zullen zijn. Treffend dat de film begint met het grootste dier van de schepping: de blauwe vinvis. Volgens wetenschappers zullen er binnen honderd jaar 50 procent minder diersoorten zijn, een niet te bevatten alarmerende statistiek. Dat de makers van de documentaire oog hebben voor minder aaibare diersoorten als de haai is zeker een bonus.
Ulrik van Tongeren