Op de eerste zondagmorgen van het jaar kwam ik als ‘reclameblokvluchteling’ van de NPO zo maar terecht bij een blonde dame van Astro TV. De presentatrice, met gezicht op glimlachstand, die naast astrologie ook levensproblemen behandelde, herhaalde met warme inlevende stem: ‘Je moet leren van je zelf te houden Maria. Laat in 2016 je negatieve zelfbeeld los.’ Aan de andere kant van de telefoon afgeknepen keelklanken van iemand die het moeilijk had. ‘Als je van jezelf houdt, gaan anderen ook van je houden lieverd’. Doei!’ Vervolgens begroette ze monter in de camera kijkend een nieuwe beller.

Omdat een vergelijkbaar gesprek volgde, ging ik terug naar de zender waar ik eerder van was verdreven door luiers, inlegkruisjes en aanverwante zaken. In het programma Buitenhof was inmiddels een gesprek gaande over de toename van zelfdoding de laatste jaren als gevolg van depressie. Een ware epidemie, begreep ik uit de gepresenteerde cijfers door de dienstdoende presentator. Een miljoen mensen slikken dagelijks antidepressiva en 1800 mensen plegen jaarlijks zelfmoord. Cijfers die telkens hoger worden. Deze wetenschap en daarop volgende analyses van een psychiater en filosoof deed me terstond terug verlangen naar de begripvolle blonde Astro-dame met de zachte warme stem.

‘Oorzaak depressie, aanleg of leefomgeving?’ luidde de inleiding. Zoals te verwachten met de huidige kennis over dit onderwerp vond men elkaar ergens in het midden. Onze door en door geïndividualiseerde samenleving stelt steeds hogere eisen. Je moet jezelf zowel sociaal als op de arbeidsmarkt kunnen aanprijzen en verkopen. Lukt dat niet en faal je, dan is dat je eigen schuld en word je meestal een vet probleem aangepraat door je omgeving, of op z’n minst een minderwaardigheidscomplexje aangemeten. ‘Aan jezelf werken joh. Je hebt het in eigen hand!’ Heb je de pech van aanleg dan krijg je te kampen met de spiraal van een diep donkere depressie.

Mensen met een lage opleiding lopen sowieso grotere kans op depressie. Het leven van laag opgeleiden is door de jarenlange neoliberale afbraak van arbeidsvoorwaarden en sociale zekerheid er vele malen onzekerder op geworden dan voor een hoogopgeleid zondagskind van D66, zeg maar. Dalende lonen in tijdelijke banen en almaar stijgende vaste lasten doen stevig beroep op je ‘draaglast’. Ook na de crisis blijft het patroon veelal: baan kwijt, bijstand, schuld, huis kwijt, relatie kapot, en een depressie kondigt zich aan. In onze maatschappij is depressie – op uitzonderingen na als succesvolle kunstenaars – vooral verbonden met de laag opgeleide (midden)klasse. Waaruit je naar mijn mening tevens de politieke tweedeling in ons land kunt afleiden.

Dan hebben we het nog niet gehad over het leger werklozen dat via verplichte cursussen en trainingen krijgt ingeprent dat ‘inactiviteit’ vooral aan zichzelf te wijten is. Nu we het toch over omgevingsfactoren hebben, zijn mensen uit oorlogsgebieden als Syrië vatbaarder voor depressie? Absoluut, verzekerde de psychiater. Logisch natuurlijk, dagelijks kogels om je oren, vatenbommen op je dak, lijken in je straat. Daar word je niet vrolijk van. Nee, in ons land moet de échte depressiegolf nog komen.

Ook hier geldt: elk nadeel heeft zijn voordeel. Verkoop van zelfhulpboeken doen het goed in deze tijd van ontlezing, al helpen die voor geen meter. En niet te vergeten, de farmaceutische industrie zal er (nog meer) vruchten van kunnen plukken met haar uitgebreide assortiment aan antidepressiva. Waarbij moet worden opgemerkt dat pillen, afgezien van nare bijwerkingen, bij de meeste gebruikers weinig effect sorteren. Bij het gebruik van kostbare antidepressiva gaat het, evenals met zelfhulpboeken en vage ‘weerbaarheidstrainingen’ of Astro TV, voor de patiënt vooral om het idee dat die er iets aan doet. Want je wilt geen loser zijn.

Ron Kretzschmar