Het zwarte gat lonkt voor vele bezoekers van het Internationaal Filmfestival Rotterdam (IFFR). Na elf bewogen dagen keren we weer terug naar de grauwheid van alledag. Dit jaar wisten 305.000 bezoekers het festival te vinden, 3000 meer dan in 2015. De nieuwe directeur van het festival, Bero Beyer, heeft in ieder geval het broodnodige elan gebracht. Eindelijk weer eens iemand die goed uit zijn woorden kan komen.
Of het festival nu werkelijk overzichtelijker is geworden, blijft de hamvraag. Elk jaar wordt die verandering aangekondigd, toch verdwaalt de bezoeker onverminderd in de complexiteit van het programma-aanbod. Kritische buitenlandse observanten zullen wel de messen slijpen voor hun vlijmscherpe kritiek. Laat ze maar, editie 2016 van dit festival was best te pruimen.
Men moet wel oppassen met het doorvoeren van bezuinigingen. Het opheffen van de dagkrant leidde tot veel onrust onder de vaste bezoekers. We hebben dat krantje nodig om de hypes en roddels van het IFFR te kunnen volgen. Die informatie viel niet te kopiëren op de vernieuwde festivalwebsite. Geldbesparing dat de beleving van het IFFR aantast, is tamelijk riskant. De dag beginnen met koffie en het krantje was tot voor kort een fijne start.
Films die hijgerig de tijdsgeest proberen te vatten, waren er legio op het IFFR. Een mooi voorbeeld hiervan is History’s Future, debuutfilm van de Nederlandse regisseuse Fiona Tan. Hierin zwerft een Ierse man die zijn geheugen heeft verloren door Europa. Hij gaat op zoek naar zijn identiteit in een licht apocalyptische wereld. Het is een nogal fragmentarische film die maar geen coherent geheel wil worden. Beelden van protestbewegingen in Zuid-Europa moeten aantonen dat er een revolutie broeit.
Tan biedt mooie plaatjes, maar de maatschappijkritiek in de film is behoorlijk tandeloos. Gelukkig won deze film niet de Hivos Tiger Award. Radio Dreams van de Iraanse regisseur Babak Jalali werd namelijk tot winnaar uitgeroepen van deze voornaamste onderscheiding van het IFFR. Een droogkomische film over een Perzisch radiostation in de Amerikaanse stad San Francisco. Het is een van de mooiste films over de belevingswereld van immigranten en tevens een ode aan dromers die er het beste van proberen te maken in een vreemde omgeving.
Het filmfestival heeft een reputatie hoog te houden wat betreft de schandaalfilm. Er waren slechts twee vertoningen van Helmut Berger, Actor gemaakt door de Oostenrijkse regisseur Andreas Horvath. Toch liep het niet bepaald storm. Deze documentaire over de Oostenrijkse acteur Helmut Berger die ooit een sekssymbool en gevierd acteur van de Europese cinema was, is uiterst bezienswaardig en ranzig.
In de jaren ’60 en ’70 werkte Berger samen met grote regisseurs als Joseph Losey en Luchino Visconti. In het heden leidt de 71-jarige man een teruggetrokken bestaan in een smerige rommelige woning. Foto’s van vergane glorie hangen aan de muren. De filmcarrière van Berger komt vrijwel niet aan bod. Zijn schoonmaakster is openhartiger en hangt opzichtig de vuile was buiten.
We zien hoe de acteur zich bitsig en venijnig gedraagt tegenover de regisseur achter de camera. Getoond wordt onder meer hoe hij zich uitkleedt, masturbeert en zelfs ejaculeert. Het geruzie tussen Berger en Horvath leidt bovendien tot fysiek geweld. Dit zijn geen verheffende beelden, eigenlijk is het onsmakelijk. De vraag dringt zich op waarom Horvath dergelijke intieme dingen moest tonen. Dient de acteur in zo’n situatie niet tegen zichzelf in bescherming te worden genomen?
Feit is dat Berger en Horvath een complexe relatie hebben. Is de documentaire soms een opzetje tussen beiden om er een schandaalfilm van te maken? De regels betreffende het maken van documentaires worden hier uitzinnig geschonden. ‘Wiens film is dit?’ wordt in de festivalcatalogus als vraag gesteld. De vele ontregelende vragen die de film oproept maken het tot een memorabele kijkervaring. Onthutsend is het alleszins. Zeker een film die lang blijft nazinderen in het geheugen, iets wat dit jaar weinig voor kwam tijdens het IFFR.
Ulrik van Tongeren