De president van Oekraïne, Petro Porosjenko, doet er alles aan om een sociale basis voor zijn regime te creëren. Dit als tegenhanger voor de groeiende binnenlandse oppositie tegen de oorlog in het oosten van het land en de daaruit voortvloeiende economische ineenstorting.

     door Bas van der Plas

In mei 2015 verklaarde de Oekraïense president Petro Porosjenko in een interview met de BBC dat zijn regime, politiek en militair gesteund door Washington en de Europese Unie (EU), in oorlog is met Rusland. ,,Dit is niet een gevecht met door Rusland gesteunde separatisten, dit is een echte oorlog met Rusland”, zei Porosjenko.

De president deed vervolgens een beroep op de Europese mogendheden mee te helpen aan de opbouw van de Oekraïense strijdkrachten en defensie-industrie, als een voorhoede die gericht is tegen Rusland. Het doel, zei hij, is ,,het opbouwen van een pro-Europees leger hier in het oosten, om niet alleen onze soevereiniteit en onze territoriale integriteit of onze onafhankelijkheid te verdedigen, maar ook om vrijheid en democratie, de Europese waarden, te verdedigen waar we nu voor vechten.”

In een eerdere toespraak in 2015 zei de Russische president Vladimir Poetin dat het Kremlin ervoor vreesde dat de NAVO een totale oorlog zou beginnen naar aanleiding van de Oekraïne-crisis. Poetin bracht vervolgens zijn militaire, met inbegrip van het nucleaire, arsenaal in een verhoogde staat van paraatheid. In februari 2016 leidde dat tot een grootschalige militaire oefening in het zuiden van de Russische Federatie.

Het een en ander bevestigt het roekeloze besluit van de NAVO-landen om een staatsgreep in Kiev te steunen die heeft geleid tot een burgeroorlog in Oekraïne en waardoor een gevaarlijke escalatie is ontstaan tussen Rusland en de NAVO. Rusland heeft zich beperkt tot het aanbieden van stilzwijgende steun aan de Oekraïense separatisten, terwijl geallieerde inlichtingendiensten in Europa beweren dat het Russische leger zich voorbereidde om Oekraïne binnen te vallen.

  Sociale basis

Het interview van Porosjenko met de BBC is onderdeel van een voortdurende poging om een sociale basis voor zijn regime te creëren. Dit als tegenhanger voor de groeiende oppositie tegen de oorlog in het oosten van Oekraïne en de daaruit voortvloeiende economische ineenstorting. De economie van Oekraïne kelderde tussen het eerste kwartaal van 2014 en dezelfde periode van 2015 met 17,6 procent.

Industriële toeleveringsketens in Oekraïne, die nauw verbonden zijn aan Rusland, zijn grondig verstoord door maanden van gevechten die duizenden levens hebben geëist en waardoor miljoenen mensen zich gedwongen zagen hun huizen te ontvluchten. De schuld van de Oekraïense regering is inmiddels gestegen van 41 procent naar 73 procent van het bruto binnenlands product (bbp). Buitenlandse schuldeisers van Oekraïne weigeren evenwel een afwaardering van de schuld van het land mogelijk te maken.

De hryvnia, de Oekraïense munteenheid, daalde sterk in waarde. De inflatie steeg ruim 60 procent en velen verloren hun baan doordat het regime in Kiev werknemers in overheidsdienst massaal ontsloeg en de subsidies voor de kolenindustrie werden afgeschaft. In het westen van Oekraïne namen de sociale protesten toe.

De ware aard van het regime van Porosjenko werd al snel duidelijk: het corrupte en misdadige pro-Russische regime van de verdreven president Janoekovitsj werd vervangen door een al even corrupt en misdadig pro-Europees regime. De oligarchen uit het oosten van Oekraïne, die enkele weken eerder nog volkomen achter Janoekovitsj stonden, kozen zonder blikken of blozen de kant van Porosjenko.

   Steun van extreem-rechts

Behalve op de overgelopen oligarchen steunt het regime van Porosjenko ook op extreem-rechts. Dit kwam ook aan de orde in het interview met de BBC van mei vorig jaar. Als antwoord op de vraag over de rol van de extreem-rechtse krachten in het ondersteunen van zijn regime, zei Porosjenko aanvankelijk dat een dergelijke claim als ‘Russische propaganda’ moest worden afgedaan.

Maar onder druk van de interviewer om commentaar te leveren op de rol van specifiek de groepering ‘Rechtse Sector’ en van het beruchte ‘Azovbataljon’ antwoordde hij dat, gezien de verspreiding van extreem-rechtse krachten zoals het Front National in Frankrijk of de UK Independence Party in Groot-Brittannië, hij uiterst rechts in Oekraïne niet als een gevaar ziet. ,,Ze zijn actief in Frankrijk, in het Verenigd Koninkrijk, in Oostenrijk, in sommige Europese landen […] Ik begrijp de verantwoordelijkheid, en ik garandeer dat Oekraïne een democratische traditie behoudt”, zei Porosjenko.

Het Azovbataljon is berucht om de openlijke blanke suprematie en antisemitische standpunten van haar leden, en het gebruik van de Wolfsangel, een svastika-achtig symbool dat ooit werd gebruikt door een aantal afdelingen van de strijdkrachten van nazi-Duitsland. De leider is Andriy Biletsky, lid van de Oekraïense Verchovna Rada (het parlement) en tevens leider van de neonazistische Sociaal-Nationale Assemblee.

Met een karakteristieke verklaring werd Biletsky in augustus 2014 door de Britse Telegraph geciteerd:,,De historische missie van onze natie op dit kritieke moment is om de blanke rassen van de wereld te leiden in een laatste kruistocht voor hun voortbestaan, een kruistocht tegen de Semitisch geleide Untermenschen.”

De rol van extreem-rechts in Oekraïne valt steeds moeilijker te ontkennen. De Franse tv-zender Canal+ die februari de documentaire Ukraine: les masques de la révolution vertoonde, waarin de activiteiten van extreem-rechts duidelijk aan de orde komen, kreeg van de Oekraïense regering het dringende verzoek de documentaire niet uit te zenden.

In de documentaire is te zien hoe politici worden mishandeld, banken worden beroofd, synagogen in brand worden gestoken en vernield, hoe vreemdelingen, joden en ‘andersdenkenden’ worden afgetuigd, regeringsgebouwen worden bezet. De acties van extreem-rechts worden steeds gewelddadiger naar gelang het aantal protesten tegen de regering in Kiev toeneemt, een bewind dat extreem-rechts zelf een kleine twee jaar eerder aan de macht heeft gebracht.

  Opleiding militairen

En te midden van al deze gebeurtenissen blijft de VS doorgaan met het leveren van militair materieel aan Oekraïne waarmee ze in maart 2015 is begonnen. Sinds april 2014 gaan de Amerikaanse instructeurs gaan onverminderd voort met de opleiding van eenheden van de Oekraïense Nationale Garde. In december 2015 waren er ongeveer 400 Amerikaanse militaire instructeurs actief bij de opleiding van Oekraïense militairen in het Yavoriv opleidingscentrum in de regio Lviv, samen met militaire instructeurs uit Canada, Litouwen en het Verenigd Koninkrijk.

Amerikaanse instructeurs zijn ook actief in het geven van ‘lessen’ aan de Oekraïense eenheden voor speciale operaties in de regio Khmelnytsky. NAVO-troepen hebben deelgenomen aan gezamenlijke militaire oefeningen in West-Oekraïne. En, volgens de organisatie Cyber-Berkut zijn Amerikaanse specialisten ook actief in Kiev om hun Oekraïense collega’s te trainen in de methoden van psychologische oorlogsvoering en desinformatie.

In november 2015 vonden in Oekraïne gemeenteraadsverkiezingen plaats die een goede indicatie boden voor de populariteit van en steun voor het regime van Porosjenko. Bijna 21 maanden na de staatsgreep die de regering van Janoekovitsj omverwierp, gevolgd door de ondertekening van een associatieovereenkomst met de EU, bevindt het land zich in een sociale en economische vrije val. Clans van oligarchen blijven hun wurggreep op het land houden op basis van omkoping en corruptie.

Hoewel er meer dan 6.000 Oekraïners zijn gedood in de burgeroorlog was dit niet de meest dominante kwestie tijdens deze verkiezingen. Wat overheerste was de groeiende maatschappelijke onvrede in heel Oekraïne. De verkiezingen voor burgemeesters, gemeenteraden en regionale wetgevers werden gekenmerkt door het massaal wegblijven van kiezers en beschuldigingen van fraude.

In verschillende steden in het oosten van Oekraïne, zoals Mariupol, werden de verkiezingen op het laatste moment afgelast en in gebieden die worden gecontroleerd door pro-Russische separatisten, zoals Donetsk, vonden helemaal geen verkiezingen plaats. De opkomst bij de lokale en regionale verkiezingen bedroeg slechts 46 procent. Bij de presidentsverkiezingen van vorig jaar vulden 59 procent van de kiezers nog een stembiljet in en 52 procent bezocht het stemlokaal voor de parlementsverkiezingen.

  Armoede

Brede lagen van de bevolking in beide delen van het land verkeren in bittere armoede als gevolg van de burgeroorlog en het meedogenloze beleid van de oligarchische clans. De bijna ineenstorting van de economie en de daling van de hryvnia brengen burgers naar de rand van de afgrond. Veel mensen kunnen zich niet langer veroorloven om brood te kopen. ‘Armoede strekt zich nu uit tot en met de middenklasse’, schreef de Duitse krant Die Zeit aan het begin van dit jaar.

In de eerste zes maanden van 2015 daalden de reële lonen met een kwart. ‘Dat is het resultaat van de door de overheid geïmplementeerde maatregelen in ruil voor leningen van het Westen,’ schreef de Frankfurter Rundschau. Het minimumloon in Oekraïne is nu minder dan dat van Ghana en Zambia. Het bruto binnenlands product van Oekraïne is de helft van dat van Bulgarije, het armste land van de Europese Unie.

In de afgelopen twee jaar stegen de energieprijzen met meer dan 200 procent. Veel gezinnen stoken nu hout voor de verwarming omdat ze zich niet langer steenkool kunnen veroorloven. Minister van Financiën Natalie Yaresko heeft al aangekondigd dat de energieprijzen nog verder zullen stijgen. Jonge en goed opgeleide Oekraïners verlaten massaal het land. ,,De visumafdelingen van de westerse ambassades worden overspoeld met aanvragen”, zegt politicoloog Bortnik. ,,De mensen proberen te emigreren omdat ze niet in staat zijn het hoofd boven water te houden.”

Tijdens de verkiezingen van november 2015 werden door oligarchen gefinancierde groepen aan het werk gezien die in de havenstad Odessa zakken met suiker en aardappelen uitdeelden in ruil voor stemmen. ,,Alle ingrediënten zijn aanwezig voor een ernstige sociale crisis en dit kan niet zonder politieke gevolgen blijven”, schreef de Süddeutsche Zeitung onlangs.

In herhaalde pogingen om de aandacht van de crisis in zijn eigen land af te leiden blijft Porosjenko volhouden dat Rusland de aanstichter van alle problemen is. In een interview met de Duitse krant Bild [03-02-16] herhaalde nog maar eens dat ,,het gevaar van een openlijke oorlog groter is dan verleden jaar. Rusland is enorm aan het investeren in oorlogsvoorbereidingen.”

Bas van der Plas is werkzaam voor INSUDOK, een informatie- en documentatiecentrum over Rusland, de voormalige Sovjet-Unie en het Gemenebest van Onafhankelijke Staten (GOS). Bovenstaand artikel is afkomstig van hun website.