Na Capitalism: A Love Story uit 2009 is er eindelijk weer een documentaire van Michael Moore te bewonderen. Where to Invade Next is een speelse en overrompelend grappige kijk op de verschillen tussen de Verenigde Staten en Europa. Het gaat hier om sociale verworvenheden die in Amerika al lang uit het zicht zijn verdwenen. Moore schetst een sociale werkelijkheid in Europa die tamelijk idyllisch is.
Hij voert ons langs een achttal Europese landen, plus Tunesië. In deze landen zijn arbeidsrechten, betaald vakantieverlof, gratis onderwijs en de humane behandeling van gevangenen de normaalste zaak van de wereld. De Amerikaanse regisseur is een liefhebber van scherpe contrasten. Hij plaatst de onrechtvaardige kanten van de Amerikaanse samenleving tegenover de zegeningen van de Europese verzorgingsstaat.
Met zijn vriendelijke Europese invasie wil Moore aantonen dat sociale rechtvaardigheid voor de VS geen utopie hoeft te zijn. Duitsland wordt geportretteerd als een paradijs voor de arbeiders. In Portugal heeft het decriminaliseren van drugsgebruik tot opzienbarende resultaten geleid. In Slovenië is het universitair onderwijs gratis waardoor talloze Amerikanen er gaan studeren omdat dit in eigen land onbetaalbaar is geworden. In Noorwegen heeft het humane gevangenisbeleid de criminaliteit spectaculair doen dalen.
Je zou Moore’s voorstelling van zaken demagogisch kunnen noemen. Het feit dat er in Europa wel degelijk sprake is van een afbraak van sociale voorzieningen komt in de documentaire niet aan bod. Het is bijna te mooi om waar te zijn om te zien dat bijvoorbeeld een jong Italiaans koppel recht heeft op een riant doorbetaald vakantieverlof. En dat Franse schoolkinderen een gastronomisch verantwoorde en gezonde lunch krijgen voorgeschoteld, is ondenkbaar in Amerika.
Moore geeft toe dat hij alleen open staat voor de zonnige kanten van het leven in Europa. Toch staat hij ook stil bij de wijze waarop Duitsers omgaan met hun nazi-verleden. Die zijn volgens de regisseur heel wat eerlijker over hun geschiedenis dan Amerikanen. Na het slecht verwerkte Amerikaanse slavernijverleden is er volgens Moore sprake van een nieuwe vorm van slavernij in de vorm van een omvangrijke zwarte gevangenispopulatie.
Op dergelijke momenten is de ouderwets felle polemist Moore zichtbaar. Where To Invade Next is desondanks Moore’s meest optimistische en lichtvoetige documentaire tot nu toe. Het wordt gedragen door Moore’s onnavolgbare gebruik van humor waarmee hij zijn betoog kracht bijzet. De filmmaker wil de Amerikanen een spiegel voorhouden, en aantonen dat het mogelijk is om een sociaal rechtvaardige samenleving te creëren. Als ze het in Europa kunnen, waarom dan niet in Amerika, stelt hij.
De documentaire werd gemaakt voordat de vluchtelingencrisis in Europa los barstte. Dat geeft het ondergaan van Moore’s documentaire een wrange lading. Het idyllische en utopische Europa heeft waarschijnlijk zijn langste tijd gehad. Verrassend dat de film eindigt met een bijna opzwepende blik op de succesvolle strijd voor vrouwenrechten in Tunesië. De moslimbevolking stemde vóór het gelijke rechten amendement, terwijl een vergelijkbaar voorstel in de VS strandde.
Ulrik van Tongeren