El abrazo de la serpiente vertelt over de plaats van de mens in de natuur en de verwoestende gevolgen van het kolonialisme. De film belicht twee reizen over een rivier diep het Colombiaanse regenwoud in. In het begin van de vorige eeuw ondernam de Duitser Theodor Koch-Grunberg, gespeeld door Jan Bijvoet, de eerste reis. In de jaren ’40 volgde de Amerikaan Richard Evans Schultes (Brionne Davis) grotendeels het spoor van zijn voorganger.
Het verhaal is gebaseerd op de dagboeken van beide wetenschappers. De Colombiaanse regisseur en scenarist Ciro Guerra heeft beide reizen naadloos in elkaar doen overgaan, met een betoverend en diepgaand spektakel als resultaat. Opmerkelijk dat de productie in zwart-wit is opgenomen. We moeten het hier doen zonder het bedwelmende groen van het tropisch regenwoud.
Guerra heeft desondanks met behulp van een rijk scala aan grijstonen een vergelijkbare schoonheid opgeroepen. De sublieme geluidsband maakt de film extra hypnotiserend. Op beide reizen is sjamaan Karamkate de gids. Nilbio Torres speelt de jonge Karamkate van de eerste reis, Antonio Bolivar is de al wat oudere gids in de jaren ’40. Karamkate is de laatste van zijn stam. De enige overblijfselen van zijn volk zijn rotsschilderingen.
De verwoestende gevolgen van het kolonialisme worden getoond. Een missionarispost en een rubberplantage zijn het decor van niet te bevatten wreedheden zoals kannibalisme. Karamkate blijkt een waardevolle bron van informatie voor beide ontdekkingsreizigers te zijn. Vooral Theodor, die doodziek is, wordt op de been gehouden door de medicatie van de sjamaan.
Het doel van beide reizigers is het vinden van de mysterieuze yakruna, een plant met een uitzonderlijke genezende kracht. De tochten met de houten kano krijgen gaandeweg een hallucinante lading. Dit is een film vol mystiek en symboliek, niet alles is te begrijpen. De boodschap, de vernietiging van het Amazone regenwoud, komt wel degelijk hard aan.
Reizen door de donkere diepten van de jungle is meeslepend en aangrijpend. Werner Herzog maakte met zijn films Aguirre en Fitzcarraldo vergelijkbare helse tochten door het eindeloze regenwoud. Ook Apocalypse Now van Francis Ford Coppola volgt een dergelijk traject. De lijdensweg van de inheemse volkeren is in El abrazo de la serpiente heel wat aangrijpender verbeeld dan in de films van de befaamde voorgangers. De tragiek van de uitgeroeide inheemse stammen breekt het hart. Guerra heeft met zijn derde film een formidabel meesterstuk afgeleverd.
Ulrik van Tongeren