Het leaktivism is volwassen geworden

De gedachte dat het lekken van informatie een effectieve vorm van protest is, wordt met de Panama Papers als nooit tevoren aangetoond. Het kan het kapitalisme de grootste crisis uit de geschiedenis bezorgen.

     door Mica White

Vanuit het perspectief van de activist gaat het belang van het project Panama Papers veel verder dan wat de overgrote meerderheid vermoedt. Dit gigantische datalek levert meer onweerlegbaar bewijs op dan ooit tevoren voor de stelling dat vele rijken onder de politieke elite wereldwijd – oftewel de 1 procent – vanwege belastingontduiking waarschijnlijk in de gevangenis thuishoren en niet de wereld zouden mogen besturen. Een gegeven dat overigens voor de meeste mensen geen nieuws meer is. Het werkelijke belang van de Panama Papers echter is wat het betekent voor de totstandkoming van sociale verandering.

De Panama Papers staat symbool voor de volwassenwording van het zogenaamde leaktivism, de activistische theorie – vooral bekend geworden door WikiLeaks – die erop neerkomt dat gelekte betrouwbare informatie de effectiefste vorm is van sociaal protest. Natuurlijk, dit is ook geen nieuw idee – “U zult de waarheid kennen, en de waarheid zal u vrijmaken” (John 8:2) – maar met de opkomst van klokkenluiders/activisten zoals Julian Assange, Chelsea Manning en Edward Snowden, blijkt datalekken een succesvolle tactiek te zijn geworden van het hedendaagse activisme.

De nieuw gelekte informatie biedt de mogelijkheid om de effectiviteit van het leaktivism te testen. Ten eerste is de omvang van de Panama Papers enorm: meer dan veertig jaar geregistreerde verslagen, 11.5 miljoen dossiers en 2,6 terabytes gecomprimeerde gegevens van ‘s werelds vierde grootste offshore advocatenkantoor. Dit datalek is zo immens dat eerdere lekken er niet mee te vergelijken zijn.

Ten tweede werden de documenten geanalyseerd door een niet eerder geziene samenwerking van honderden gespecialiseerde internationale journalisten die in het geheim een jaar lang hebben samengewerkt. De Panama Papers zou je de professionalisering van het leaktivism kunnen noemen. De dagen van het amateurisme van WikiLeaks zijn voorbij.

  Sociale verandering

Maar zal de Panama Papers daadwerkelijk leiden tot sociale verandering? Het is inmiddels al duidelijk geworden dat de kracht van de documenten kunnen leiden tot spontane straatprotesten. In IJsland zag premier Sigmundur Davíð Gunnlaugsson, met zijn vrouw in de documenten genoemd, zich gedwongen af te treden nadat 10.000 boze IJslanders zich hadden verzameld bij het parlement.

Dit is nog maar het topje van de ijsberg. De documenten bevatten veel meer informatie over 143 politici, waaronder bijvoorbeeld de president van Rusland, de minister-president van Pakistan, de president van Oekraïne, de Argentijnse president, de koning van Saoedi-Arabië, zes leden van het Britse House of Lords en acht belangrijke Chinese en Braziliaanse families. Er is reden om aan te nemen dat de IJslandse massademonstraties zich zullen uitbreiden naar veel meer landen.

Het directe gevolg van het project Panama Papers is het destabiliserende effect dat het kan hebben op regeringen wereldwijd. Veel van de politieke leiders kunnen hun geloofwaardigheid, en dus legitimiteit, de komende dagen en weken verliezen. Of, zoals Rana Foroohar het schrijft in een hoofdartikel voor Time Magazine: ‘De Panama Papers zou kunnen leiden tot de grootste crisis in de geschiedenis van het kapitalisme.’

Maar er is een fundamenteel verschil tussen crisis en sociale verandering. Economische crises zijn immers inherent aan de aard van het kapitalisme. Door het aftreden van enkele politici kunnen mensen stoom afblazen, maar het lost niet de kern van het probleem op. Onze wereld wordt namelijk op een slechte wijze bestuurd door een hypocriete elite van 1 procent die de macht heeft over de gehele wereld. Dus laten we een pas op de plaats maken en de tijd nemen om de zaak kritisch te beoordelen, voordat we ons aansluiten bij de mensen die maar al te graag willen geloven dat er door deze zaak een grote verandering op til is.

  Lessen trekken

Zouden we niet realistischer moeten zijn en een beetje sceptischer moeten worden over de mogelijkheden om aan de hand van leaktivism de wereld te veranderen? Hebben we niet gezien dat, ondanks het dumpen van informatie door WikiLeaks en Edward Snowden, dit geenszins leidde tot enige verschuiving en de status quo gehandhaafd bleef? Zagen we ook niet hoe de rijken en machtigen konden blijven doen waar ze mee bezig waren, zelfs na de Occupy-protesten in 2011 van burgers die in 82 landen financiële districten bezetten en verandering verlangden?

De les die we moeten trekken van deze ervaringen uit het verleden is niet dat we het beter maar kunnen opgeven, of zouden moeten stoppen met protesteren, maar dat we in plaats daarvan aan een ander scenario moeten denken dat er als volgt uit zou kunnen zien.

Wat de Panama Papers overduidelijk aantoont, is dat de mensen in alle landen over de gehele wereld geconfronteerd worden met dezelfde ‘geglobaliseerde vijand’. Het maakt niet uit waar je woont, in het Verenigd Koninkrijk, Brazilië, Rusland of Pakistan. De waarheid is dat de elite alleen door hun enorme rijkdom erin slaagt de macht te behouden, maar die hun vermogen tegelijkertijd moet zien te verbergen voor de fiscus.

Het fundamentele probleem dat de Panama Papers dan ook aan het licht brengt, is dat het in de kern draait om global governance. Oftewel, verkeerde mensen aan de macht. De enige manier waarop de 99 procent dit op kan lossen, is dat er op veel plaatsen in de wereld tegelijkertijd een sociale beweging opstaat die de elite dwingt tot aftreden om vervolgens met verkiezingen de macht over de ‘wereldregering’ over te nemen. Wanneer dat doel één stap dichterbij zou komen, dan pas zal de publicatie van de Panama Papers een succesvol project blijken te zijn geweest.

Mica White is mede-oprichter van Occupy Wall Street in de VS. Dit commentaar werd eerder gepubliceerd in de Britse krant The Guardian.