17

Chris de Ploeg schreef een prima studie over de betekenis van de politiek-economische situatie van Oekraïne voor en na de Maidan-revolutie. Zijn boek levert noodzakelijke context om de realiteit te vatten, zowel op nationaal (MH17, referendum), regionaal (EU) als mondiaal niveau.

     door Hector Reban

Zo nu en dan krijg je als lezer met een bijzondere belangstelling voor internationale politiek een pareltje in de schoot geworpen waarvan je zou hopen dat het een lezerspubliek bereikt dat zich uitstrekt tot de inner circles van politieke besluitvorming. Zeker als dat boek door een Nederlander geschreven blijkt te zijn en het een geïnformeerde, rationele, links geëngageerde lijn volgt die zelden tot nooit in de gevestigde media wordt waargenomen. Oekraïne in het kruisvuur; Beeld en werkelijkheid achter de informatieoorlog van onafhankelijk journalist Chris Kaspar de Ploeg is zo’n boek dat je dan ook in verrukking en sneltreinvaart uitleest.

Nederland is wellicht een beetje Oekraïne-moe na het recente referendum waarbij politiek en media in alle eensgezindheid op aanvaarding van het associatieverdrag met Oekraïne hamerden. Uit de monden van vooraanstaande opinievormers van wie je, in het ideale democratische geval, zou moeten kunnen verwachten dat zij hun opinie funderen op een feitelijke voorstelling van zaken, ontsnapten demagogische waanbeelden die soms naar pure haatzaaierij neigden.

Wat dat betreft worden lucide voorbeelden geleverd door degenen die ons recente nationale trauma, de ramp met vlucht MH17, inzetten om een Ja-stem af te dwingen. Wie ‘Nee’ zou stemmen zou een nuttige idioot zijn van Poetin, de slachter van 200 landgenoten. Het ademt de sfeer van oorlogsretoriek waarin elke dissident wordt neergezet als landverrader die de nationale eenheid en de vrede bedreigt. Na lezing van dit boek, dat in ruim 150 bladzijden een helder, uitstekend gedocumenteerd verhaal vertelt, zou zelfs de meest toegewijde Ja-stemmer – mits niet geremd door kale belangen – achteraf zijn mening moeten herzien. Met de nodige schaamte, dat ook nog.

Even goed is het boek ook zeer lezenswaardig voor anderen dan besluitvormers of Ja-stemmers, omdat het niet alleen context verleent aan zaken van nationaal belang, zoals het referendum en MH17. De Ploeg’s analyse kan ook gelezen worden als een case-study die een manifestatie beschrijft van één van de grote hedendaagse politieke verschuivingen in zowel regionale (Europa) als mondiale zin (wereldorde en hegemonie). De slagvelden van Oekraïne symboliseren de strijd om wereldmacht, waarbij de Amerikaanse hegemonie opnieuw een mengsel van neoliberalisme en neofascisme inzet voor zijn eigen belangen.

  Reconstructie

De Ploeg is er in geslaagd een gelaagd relaas op te bouwen over de recente politieke ontwikkelingen op een hotspot van internationale politiek, dat recht doet aan nationale, regionale en mondiale gevolgen van het beleid van superpowers als de VS, NAVO, EU en Rusland. De schrijver stijgt boven de partijen uit en laat zich daarmee niet onderbrengen in de simpele dichotomie van ‘wie voor ons is, is tegen ons’, die de debatruimte na nine-eleven zo beheerst. Belangen en sociale krachten worden benoemd zoals zij zich manifesteren, en niemand wordt gespaard.

Het doel dat hij wenst te bereiken, is helder (pg. 9): ‘Wederzijdse demonisering was ooit een fundamentele pijler van de Koude Oorlog, maar misschien kan een kritische reconstructie van het huidige conflict helpen een tweede Koude Oorlog te voorkomen.’ Daarmee zet hij zich neer als volger van de Amerikaanse dissident Noam Chomsky en diens methode vrede, veiligheid en democratie te bevorderen door een discours op te zetten waarbij de feiten voor zichzelf maar tegen de powers-that-be pleiten.

De Ploeg begint zijn verhaal met een uiteenzetting van de scherpe scheidslijnen die Oekraïne in de greep houden, lijnen die scheuren zijn geworden nadat de nieuwe wereldorde in de vorm van NAVO en pro-westerse belangengroepen aan de rand van het Russische buurland verscheen. Beschreven wordt vervolgens hoe een interne strijd volgde, die via de Oranje revolutie in 2004 en de Maidan revolte van 2014 ontaardde in een regime change, waarin pro-westerse krachten met behulp van extreemrechtse stoottroepen de macht overnamen.

Sleutelmoment was de moord op meer dan honderd demonstranten en politieagenten op 20 februari 2014, waarvan inmiddels steeds duidelijker is geworden dat sluipschutters van de oppositie een situatie van urgentie creëerden, die binnen twee dagen tot de val en de vlucht van pro-Russische president Janoekovitsj zou leiden.

De achtergronden hiervan zijn weliswaar oppervlakkig en gefragmenteerd aan bod gekomen in de media, maar inmiddels lijkt men massaal aan geheugenverlies te lijden over wie we het hier hebben. De Ploeg zet een aantal zaken recht, door zijn sterk gedocumenteerde reconstructie van gebeurtenissen, het benoemen van de spelers en het aanleveren van cruciale context om het standaardverhaal dat ons in de beeldvorming wordt voorgespiegeld, te deconstrueren.

Nadruk wordt gelegd op de normalisering en aanvaarding van het ultranationalisme en extreem-rechts onder Joesjenko en Timosjenko vanaf de Oranje revolutie, de toenemende invloed van bepaalde oligarchen en de rollen van de Verenigde Staten en de EU in de verdieping van de scheuring tussen pro- en anti-Russische sentimenten.

  Oekraïne na Maidan

Vervolgens wijdt de schrijver veel aandacht aan de situatie die na de Maidan-revolutie ontstond. Economisch was daar uiteraard direct de wurggreep van het schuldenregime van het IMF, dat met graagte werd omarmd zonder dat er een voorbeeld bestond van een land dat ooit vooruit is gekomen met een neoliberale agenda. Verdedigers van het associatieverdrag met de EU zouden kennelijk hun steentje graag bijdragen de bevolking van het toch al straatarme land strakker te knechten, bijvoorbeeld via een Arbeidswet die de rechten van werknemers stelselmatig zou uithollen (pg. 96-7).

Ook op politiek vlak ging het behoorlijk snel bergafwaarts. De repressie nam toe, de mensenrechten werden stelselmatig geschonden, corruptie bleef endemisch en militair geweld tegen burgers werd genormaliseerd nadat de anti-terreur operaties tegen de opstandelingen in de Donbass startten. In een dergelijke sfeer hoef je er niet van op te kijken dat extreem-rechts in Oekraïne steeds meer mainstream is geworden.

Dat laatste wordt met name in de westerse beeldvorming verdonkeremaand, door het gewoonweg te negeren of, in het beste geval, door te wijzen op de matige verkiezingsuitslagen voor partijen als Svoboda. De Ploeg stelt in een apart hoofdstuk onomwonden vast dat verkiezingsresultaten en invloed twee verschillende grootheden zijn. Belangrijker is de politieke cultuur, de mate van normalisering van het ultranationalistische, neofascistische en anti-Russische gedachtegoed en de attitude van officials binnen gevestigde partijen in beleid en in woord. Wanneer leidende technocraat Jatsenjoek Russen ‘subhumaan’ noemt, dan kan dat echt wel gezien worden als een goede graadmeter voor de politieke geestesgesteldheid van het land.

tyahnybok
Tyahnybok

Nogmaals, voor de duidelijkheid, dit zijn de sociale krachten waaraan ons politieke establishment zich ideologisch heeft verbonden. Veronica Nuland, voormalig ondersecretaris van het State Department en coördinator van de coup aan Amerikaanse zijde, zag al geen enkele belemmering in een neofascistische stroming aan haar zijde. Toen zij ‘our guy Yats’ uitverkoos regeringsleider te worden, zag zij een ondersteunende rol voor secondant Tianhybok, de neofascistische leider van Svoboda, die regelmatig met zijn rechterarm schuin omhoog de media haalt.

  Geopolitiek

In diverse hoofdstukken schetst De Ploeg een breder geopolitiek kader om beter grip te krijgen op de achtergronden die hebben geleid tot de huidige toestand, maar die ook een basis kunnen vormen om toekomstige situaties in te schatten. In dat verband zou men kunnen speculeren over de vervanging van premier Arseni Jatsenjoek op 12 april jl. door de Amerikaans-Oekraïense Vladimir Grojsman. De interne strijd tussen pro-westerse oligarchen, de mate van succes van het neoliberaliseringsprogramma en de rol van de VS zijn in dat licht wellicht van belang, zaken waarover De Ploeg uitgebreid en geïnformeerd verslag doet.

De schrijver toont daarnaast met een haast onuitputtelijke reeks van bronnen en feiten aan – het boekje telt maar liefst 652 voetnoten! – dat de Amerikaanse hegemonie minder moreel hoogstaand is dan in de beeldvorming naar voren wordt gebracht. Gedrag en uitingen van morele verontwaardiging lopen verre van synchroon. Rusland wordt getroffen met keiharde sancties, Oekraïne – waarin de mensenrechten situatie onvergelijkbaar slechter is en fascistische vrijwilligersbataljons welig tieren – kan rekenen op onvoorwaardelijke steun. Misschien wordt het tijd in te zien dat hypocrisie een vast beleidsinstrument in het arsenaal van westerse inmenging is.

Uit een militair-historische vergelijking met Rusland blijkt dat het grootste imperium ook naar verhouding moreel gezien het kwaadaardigst is. De mate van militaire agressie, in het boek weergegeven middels een aantal sprekende feiten, dient ter ondersteuning. Maar met name karakteriseert De Ploeg de wens naar full-spectrum dominance (militaire dominantie in alle sferen, tot in de ruimte aan toe), die de dreiging van een kernoorlog dichterbij brengt, als zorgelijk. Door bijvoorbeeld kernwapens met lage intensiteit te ontwikkelen, brengt de VS, volgens de schrijver, het gebruik ervan in traditionele conflicten een stuk dichterbij.

In wezen spelen de Russen nu een rol zoals de Amerikanen dat graag zien. Het land speelt militair gezien slechts de rol van regionale macht en in economische zin fungeert het als de grondstoffenleverancier van de ontwikkelde Europese economie. De Ploeg legt uit waarom er toch spanning ontstaat. De opdringerige houding van de VS en de NAVO – de schrijver beschrijft in zijn epiloog hoe de belofte aan Gorbatsjov het bondgenootschap niet naar het Oosten op te schuiven verbroken werd – brengt gegrond ongemak in het gemoed van de Russische Beer.

Voormalig Amerikaans minister van Defensie Zbigniew Brzezinski, nog steeds invloedrijk, formuleerde ooit het idee dat Rusland het beste kon worden opgedeeld in drie stukken om te voldoen aan de voorwaarde dat geen enkele Euraziatische macht de Amerikaanse hegemonie zou kunnen bedreigen. Poetin memoreerde ooit in een interview dat hij dit scenario in het slechtste geval ook van zijn Amerikaanse ‘partners’ verwacht.

Hoewel De Ploeg het revanchistische beleid van Rusland kritisch beschouwt, als de imperialistische macht die het wil zijn, pleit hij wel voor meer begrip voor de Russische belangen op gebied van hun nationale veiligheid en economie. Probleem is dat de Amerikanen hun ‘rode lijnen’ wel heel scherp langs de grenzen van het Russische rijk hebben gelegd. De hegemonie lijkt gezien al het gemanoeuvreer rondom Oekraïne en andere landen aan de Russische westgrens niet bereid de Russen ook maar enige speelruimte te bieden.

  Natuurlijke bondgenoot

Oekraïne in het kruisvuur levert de nieuwsconsument een handzaam boekwerk op dat met een juiste dosering van context een uitstekend inzicht geeft in een specifiek politiek onderwerp dat de actualiteit al een paar jaar beheerst. Je zou willen dat er meer van dergelijke boeken geschreven zouden worden. Diana Johnstone´s Queen of Chaos; The misadventures of Hillary Clinton is ook een voorbeeld van een boek waarmee je kort en helder, maar zeer informatief, op de hoogte wordt gebracht, in dit geval over de betekenis van Hillary Clinton als mogelijke presidente.

De kracht van het boek van Chris de Ploeg ligt in de heldere, logische opbouw, waarbij je laag voor laag inzicht krijgt in de betekenis van het conflict in Oekraïne op alle politieke niveaus. De implicaties van de oost-west scheidslijn dwars door Oekraïne, gecultiveerd en aangewakkerd door het westen, en de verwevenheid van neoliberaal met neofascistisch, zijn de zaken die inhoudelijk het meest opvallen. Het lijkt erop alsof het land de politiek-economische situatie in Latijns-Amerika vanaf de jaren ’50 herbeleeft, als een kopie van het inktzwarte model van het Amerikaans georganiseerde Pinochet-liberalisme.

Amerikaanse inmenging waarbij het fascisme als natuurlijke bondgenoot in stelling wordt gebracht om de belangen van de oligarchische strata te dienen, inclusief paramilitaire doodseskaders, repressie en ‘vrije’ arbeidsmarkten; het is een verbazingwekkende analogie. Dat maakt de verbazing over de standpunten van sociaalliberaal links, die aan de vooravond van ons referendum tot uitdrukking kwamen in een roekeloze omarming van schijnsolidariteit met de Oekraïense bevolking, alleen maar groter.

18

 

titel  Oekraïne in het kruisvuur; Beeld en werkelijkheid achter de informatieoorlog
auteur  Chris Kaspar de Ploeg
uitgave  Paperback, 192 pagina’s
uitgeverij  Papieren Tijger, maart 2016
isbn  9789067283205
prijs  € 15,00

 

Hector Reban heeft een eigen blog en twitteraccount: @hectorreban
Abonneer
Laat het weten als er

*

4 Reacties
Oudste
Nieuwste Meest gestemd
Inline feedbacks
Bekijk alle reacties
7 jaren geleden

Waar komt toch die vertekening vandaan over de uitbreiding van de NAVO in Oost-Europa? De schrijver kan beschrijven dat de belofte aan Gorbatsjov het bondgenootschap niet naar het Oosten op te schuiven verbroken werd, maar als Gorbatsjov zelf ontkent dat die belofte ooit aan hem is gegeven dan wordt het er bedenkelijk op. En laadt De Ploeg de verdenking op zich bezig te houden met feitenvrije geschiedschrijving. Jammer. Echt onafhankelijk oogt anders. Namelijk onafhankelijk.

Hector Reban
7 jaren geleden
Antwoord aan  George Knight

Je geeft nu een oordeel zonder het boek gelezen te hebben, gebaseerd op een bewering die door feiten weersproken wordt – feiten die juist ook nog beargumenteerd en gedocumenteerd worden gebracht.

Om het dan over “feitenvrij denken” van een ander te hebben is dan niet zomaar een gotspe. Het is een krankzinnige vorm van projectie.

Flip
7 jaren geleden

We zullen het maar niet meer hebben over de 10 miljoen door toedoen van Stalin omgekomen Oekraïners, voor Victor Reban ongetwijfeld niet meer dan een detail in de geschiedenis.

knarfist
7 jaren geleden
Antwoord aan  Flip

Toen de Duitse bezettingsmacht Oekraine binnenvielen waren de Oekraïners haantje de voorste om Joodse mensen uit hun huizen te sleuren en op straat met knuppels dood te slaan.
Eng volkje daar.
Tegen de wil van een groot deel van “links” nee gestemd.