Met de financiële injectie van Griekenland beoogde het Internationaal Monetair Fonds (IMF) niet de lokale economie te redden maar de euro. Dat concludeert het Onafhankelijke Evaluatiebureau (IEO) van het IMF.

Gedurende de periode 2010-13 werden verschillende Europese landen getroffen door een reeks van economische crises. Deze volgden vlak na de financiële wereldcrisis en economische crisis van 2007-08 en deden zich voor in het gehele eurogebied. Ze veroorzaakten schade aan de nauw met elkaar verbonden economieën en stelden de Europese en mondiale beleidsmakers voor een grote uitdaging.

Om het zwaarst gedupeerde Europese land, Griekenland, te redden werd door het IMF tot nu toe 30 miljard euro aan officiële leningen verstrekt in de vorm van twee reddingsoperaties. Dit terwijl de Grieken schuldverlichting hadden moeten krijgen. Het IMF wilde dat ook, maar de eurolanden niet. Dat het IMF boog voor de Europese politici, is een grove fout, stellen de rapporteurs van IMF-waakhond IEO in een auditrapport.

  Buitengewone maatregel

In mei 2010 keurde de Raad van Bestuur van het IMF een buitengewone maatregel goed om Griekenland financieel te steunen, zonder de eis voor een preventieve schuldsanering. Dit terwijl de Griekse overheidsschuld met een aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid niet levensvatbaar werd geacht. Een belangrijke overweging dat aan dit besluit ten grondslag lag, was het risico van ‘besmetting’. [van andere zwakke eurolanden – red.]

Het IMF-beleid met betrekking tot uitzonderlijke financiële maatregelen, dat niet kan geschieden zonder toestemming van het bestuur, werd slechts op een plichtmatige wijze uitgevoerd. Het reglement uit 2002 voor bijzondere maatregelen werd gewijzigd om uitzonderlijke financiële steunmaatregelen toe te staan. Met het proces van wijziging volgde het IMF de gebruikelijke weg van overleg waardoor dit belangrijke besluit uiteindelijk nauwgezet kon worden beoordeeld.

Het IMF heeft de mogelijkheid van financiële steun aan een lid van de eurozone overwogen als zijnde ongewenst, schrijft het IEO. ‘Het heeft nooit een programma of plan opgesteld voor een land uit de eurozone, waarbij inbegrepen het beleid onder de vlag van een betreffend land.’ Dit terwijl deze programma’s, waarin sprake is van meerdere geldschieters, in de meeste gevallen bewezen hebben effectief te zijn.

Het IEO concludeert dat het IMF zijn ‘kenmerkende alertheid als crisismanager’ verloor. ‘En omdat de Europese Commissie onderhandelde namens de eurogroep, maakte de Trojka  [waarin het IMF samenwerkt met de Europese Commissie en Europese Centrale Bank] al in een vroeg stadium met de nodige politieke druk de inbreng van het IMF aan zich ondergeschikt.’

  Gebrek aan realisme

De steunprogramma’s van het IMF aan Griekenland en Portugal gingen volgens het IEO uit van een te optimistische groei. ‘Meer realistische programma’s zouden mogelijke gevolgen duidelijk hebben kunnen maken met betrekking tot de dynamiek van groei en schuld, waarbij de betreffende regeringen de ruimte hadden moeten krijgen zich voor te bereiden om Europese partners te overtuigen over meer ‘concessionele leningen’ [leningen verstrekt door niet-commerciële banken die hoger risico accepteren] terwijl het IMF zijn geloofwaardigheid als onafhankelijk technocratisch instituut had behouden.’

Lessen van crises uit het verleden werden niet altijd toegepast, bijvoorbeeld nadat het IMF de waarschijnlijk negatieve reacties onderschatte van private geldverstrekkers van leningen met een hoog risico. Het optreden van het IMF was volgens het IEO ‘grillig ofschoon er voorbeelden waren dat de medewerkers van het IMF juist leken te handelen. Menig bestuurder, politicus of ambtenaar drukte zich in positieve bewoordingen uit over de bijdrage van het Fonds.’

De wijze waarop het IMF met de eurocrises is omgegaan, werpt vragen op over verantwoording en transparantie, waardoor het idee is ontstaan dat Europa een aparte behandeling heeft gekregen. Zo had het IEO te maken met gebrek aan helderheid in haar taakomschrijving over wat het al dan niet kon onderzoeken en was er geen duidelijke richtlijn over de voorwaarden van uitwisseling van informatie tussen het IEO en IMF. Het IMF voltooide niet tijdig de interne beoordelingen met betrekking tot programma’s die waren opgesteld voor de eurozone, zoals het mandaat voorschreef.

Het IEO beveelt de Raad van Bestuur en het management van het IMF onder meer aan een methode te ontwikkelen om te veel politieke invloed terug te dringen. Ook zou het IMF aan de leden van de muntunie duidelijk moeten maken hoe de richtlijnen voor programmaontwikkelingen van toepassing zijn. Tevens zou het IMF beleid moeten ontwikkelen om samen te werken wanneer een ‘regionale financieringsregeling’ van toepassing mocht zijn. [financiële steunoperaties aan een land – red]

  Gevolgen

Het rapport maakt duidelijk dat het IMF, dat de taak heeft de stabiliteit van het internationale geldsysteem te bewaken en daarin strikt onafhankelijk van de politiek dient te blijven, zich heeft ingelaten met het beleid van de Noord-Europese landen om de euro/banken te redden. Het oordeel van het IMF over de kredietwaardigheid van landen zal wellicht voortaan dan ook als ‘ook maar een mening’ worden afgedaan.

De interne kritiek zal mogelijk gevolgen hebben voor de derde lening aan Griekenland. De Europese Commissie, de Europese Centrale Bank en het IMF maakten vorig jaar een afspraak met de Griekse regering van Alexander Tsipras over een nieuwe financiële injectie van 86 miljard euro. Christine Lagarde, baas van het IMF, heeft haar handtekening nog niet gezet. Dat is voor de lening belangrijk omdat anders Nederland en Duitsland niet meedoen.

Anders dan bij de eerdere leningen, houdt Lagarde nu wel haar poot stijf en eist ze schuldverlichting, bijvoorbeeld door aflossingen uit te stellen of geen rente meer te vragen. In mei dit jaar gaven de eurolanden toe, meldt Trouw. Zij beloofden Griekenland wat financiële ruimte. Poul Thomsen, de Europese directeur van het IMF, heeft toegezegd dat hij het reddingspakket met een positief advies zou voorleggen aan het bestuur van het Fonds.