Zijn wij in staat om ons zelfs maar een beetje voor te kunnen stellen dat we geocide aan het plegen zijn? Een nietsontziende aanval op de natuur waarvan wij zelf deel uitmaken, met totale ontkenning van mensenrechten.

     door Susan George

Het Internationaal Centrum voor de Bevordering van de Rechten van de Mens (CIPDH) heeft mij de eer gegund om dit seminar af te sluiten. Deze bijeenkomst kunnen we beschouwen als een moderne bedevaart, als een fase in een moeilijke reis waar wij uiteindelijk rijkelijk voor zullen worden beloond. We delen het ideaal dat deze weg in de richting zal gaan van waar we allemaal op hopen: een stabiele, duurzame wereld, geschikt voor mensen om te bewonen.

We hopen dat deze pelgrimstocht op zijn minst zal leiden tot een succes van COP22 [bijeenkomst van het voornaamste besluitvormende orgaan binnen het VN-klimaatverdrag dat dit jaar van 7/18 november wordt gehouden in Marrakech, Marokko -red.] tot we ons doel bereikt hebben: het tot staan brengen van klimaatverandering. We weten dat de aarde en haar talloze levensvormen op land en in zee waarschijnlijk geen temperatuurstijging van meer dan 2 graden kunnen weerstaan. We hebben momenteel meer dan één graad boven het historische gemiddelde bereikt en we bevinden ons dus op de rand van de afgrond. Het is nu van cruciaal belang dat we doorgaan met het verkleinen van die stijging terug naar dat gemiddelde, of op zijn minst zo te houden.

Ik wil niet spreken over ‘het redden van de planeet’. Wat de mens ook doet, de planeet zal rustig doorgaan met het om zijn as draaien, haar banen om de zon blijven maken zoals het al meer dan vier en een half miljard jaar doet. Maar ‘planeet Aarde’ die wij graag verbinden met het persoonlijk voornaamwoord ‘ons’, is niet van ons. Zonder probleem kan ze, wel of niet aangetast door onze beïnvloeding van het milieu, heel goed haar weg in de ruimte vervolgen zonder ons. Inderdaad, men kan beargumenteren, zoals de zogenoemde deep ecologists doen, dat de planeet beter af zou zijn zonder ons. Wij mensen zijn namelijk de meest roofzuchtige, verkwistende, destructieve soort die ooit op aarde geleefd heeft in die vier en half miljard jaar.

Maar ik ben hier niet om de visie van de deep ecology te promoten maar om te definiëren wat ik zie als een nieuw fenomeen in de geschiedenis van de mensheid. Ik noem het geocide. Geocide is de collectieve actie van een enkele soort, te midden van miljoenen andere soorten, dat bezig is de planeet Aarde onherstelbaar te veranderen zodat het ongeschikt zal worden voor leven. Een soort die zo’n beetje alle onderdelen van de natuur kapot aan het maken is, van microscopisch kleine organismen, planten, dieren, tot aan homo sapiens toe, de mensheid zelf.

Soorten verdwijnen massaal, omdat ze zich niet snel genoeg kunnen aanpassen aan de snel veranderende omstandigheden. Sommige soorten, waaronder de mens, kunnen zich weliswaar aanpassen aan verschillende omgevingen met uiteenlopende temperaturen, zoals Siberië en Groenland tot Pakistan of de Sahel, maar geen soort is in staat zich oneindig aan te passen. Alle soorten hebben hun grenzen.

Niemand, misschien op een paar excentriekelingen na, ontkent dat de mens in staat is om genocide te plegen. In deze tijd zijn we immers dagelijks getuige (geweest) van afschuwelijke massamoorden en omdat we dit erkennen zijn we in staat om er mee om te gaan. Zo’n beetje alle taalgenootschappen in de wereld voelden zich verplicht om dit verschrikkelijk woord, genocide, aan de woordenschat toe te voegen.

Zijn we in staat om ons zelfs maar een beetje voor te kunnen stellen dat we geocide aan het plegen zijn? De term gaat veel verder dan ecocide dat beperkt blijft tot een specifieke geografische locatie, bijvoorbeeld wanneer ergens in de wereld een bos met de grond gelijk gemaakt wordt, vervuiling van een stuk land of een milieuramp zoals in de Golf van Mexico.

Geocide is een graad ernstiger: het is een nietsontziende aanval tegen de natuur waarvan wij zelf deel uitmaken, het is een aanval op de schepping als zodanig met totale ontkenning van mensenrechten. Ik stel vast dat deze daad van vernietiging momenteel volop aan de gang is en dat we er nu een naam aan kunnen geven. Want zonder naam hebben we geen concept en zonder concept kunnen we het probleem immers niet bestrijden. Daarom zocht ik naar een woord als geocide om deze ramp te benoemen.

In 2015 werd wederom een record neergezet van temperaturen, stijging van de zeespiegel en extreme weersomstandigheden. Net als 2014 was 2015 het warmste jaar, maar 2016 zal dat record waarschijnlijk gaan breken. De oceanen kunnen namelijk niet alle broeikasgassen die we produceren meer absorberen en ze zijn snel opgewarmd. Vorig jaar was de oostelijke Stille Oceaan twee graden warmer geworden, de noordelijke IJszee bereikte zelfs de acht graden wat meer is dan het historische gemiddelde. De ijslaag was op het laagste niveau sinds satellieten 37 jaar geleden zijn begonnen met meten.

De opwarming van de Oceaan veroorzaakt een enorme uitbreiding van giftige algen in de Pacific Northwest. Voor de kust van Australië leidt dat tot de dood van koralen, vissen, vogels en zoogdieren. Wetenschappers en journalisten hebben voor dit fenomeen de term ‘oceanische hittegolven’ [marine-heathwaves] bedacht. Allerlei levensvormen in het poolgebied hebben grote moeite zich aan te passen aan enorme migraties ‘concurrenten’ die worden aangetrokken door de warmere wateren en het beperkt voorhanden zijnde voedsel opeten. Vorig jaar bleek de ijskap van Groenland voor meer dan de helft gesmolten. Een volledig gesmolten ijskap betekent dat het zeepeil zeven meter hoger wordt.

Als gevolg hiervan moeten we ons voorbereiden op meer natuurrampen als overstromingen, droogtes, bosbranden, hevige stormen met een veelvoud aan slachtoffers, ontheemden en ‘klimaatvluchtelingen’ op zoek naar een beter leefomgeving. Voedsel- en watertekorten, met name voor de tientallen miljoenen mensen die voor watervoorziening afhankelijk zijn van gletsjers, zullen vaker voor komen.

Minder besproken, maar zeer aanwezig in het denken van militaire strategen van bijvoorbeeld het Pentagon, zijn de toename van politieke instabiliteit in de wereld, vijandelijkheden, zogenoemde failed states, met oorlog als gevolg. Om een voorbeeld te geven: experts erkennen nu dat de oorlog in Syrië deels werd veroorzaakt door de lange droogte in het gebied.

Het echte probleem is dat we worden geconfronteerd met vastberaden, goed georganiseerde tegenstanders die zich niet bekommeren om mensenrechten of klimaatverandering. Een tegenstander die waarschijnlijk zal lachen om de term geocide. Ze willen maar één ding: business as usual, in een wereld met eindeloze geldstromen door beschikbare (natuurlijke) bronnen te benutten, ongeacht de gevolgen voor de natuur en het menselijk leven. We dienen deze realiteit onder ogen te zien om deze nietsontziende tegenstanders het hoofd te kunnen bieden, evenals de publieke en private organisaties die zij dienen. Zo niet dan ben ik bang dat we geocide niet kunnen voorkomen.

Deze vijanden zullen niet veranderen door rationele argumenten, vermaningen, gebeden of een moreel voorbeeld. De confrontatie met hen aangaan is moeilijk omdat ze prestigieuze, machtige posities bezetten. Degenen die ze proberen te stoppen, zullen op zijn minst door hen worden geïntimideerd. Hier kunnen de woorden van de 19e eeuwse Britse lord Acton van nut zijn: ‘Macht corrumpeert en absolute macht corrumpeert absoluut’, en hij voegt toe: ‘grote mannen zijn bijna altijd slechte mannen…’

Macht corrumpeert omdat het mogelijk maakt personen, instellingen of overheden hun wil op te leggen en om de wereld zo vorm te geven dat die past bij hun belangen. In het verleden werd dit vaak uitgevoerd door middel van oorlog, dat naadloos past in de opvatting van een tijdgenoot van lord Acton, de militaire strateeg Karl von Clausewitz. Die definieert oorlog als ‘een daad van geweld om de tegenstander te dwingen onze wil op te leggen’.

Verkorte versie van de toespraak van Susan George die begin september in Buenos Aires, Argentinië, het seminar bezocht van het Internationaal Centrum ter Bevordering van de Rechten van de Mens (CIPDH) van de Unesco met de titel Interreligious and inter cultural dialogue: consciences and climate change.