Stilte is een schaars en kostbaar goed geworden in de moderne maatschappij. Wie de herrie van de grote stad ontvlucht merkt dat in natuurgebieden het geluid van auto’s en vliegtuigen nooit ver weg is. De documentaire In Pursuit of Silence is een intense en filosofische beschouwing over stilte, en gaat natuurlijk ook over geluid. Totale rust bestaat namelijk niet.
De film begint met prachtige beelden van de natuur. We horen minutenlang het gezoem van insecten en het geruis van bladeren van de bomen. Die eerste vier minuten van de film zijn bedoeld als hommage aan de muzikale componist John Cage. De stilte correspondeert met zijn legendarische compositie 4’33”. De omgevingsgeluiden van de locatie alwaar het muziekstuk wordt opgevoerd vormen tezamen als het ware de klanken.
De track 4’33” werd in de jaren ’50 als een revolutionaire daad van Cage beschouwd en riep veel weerstand op. Via Cage belanden we in de documentaire bij Greg Hindy, een man die te voet van New Hampshire naar Los Angeles loopt. De Amerikaan legt hiermee een belofte van stilte af. Hij wenst te ontsnappen aan de immense herrie van alledag. Tijdens zijn wandeling zien we Hindy geschreven teksten tonen aan de camera, een alternatieve geluidloze vorm van communicatie.
Regisseur Patrick Shen reisde de wereld af voor zowel de stilste als luidruchtigste plekken. Het Denali National Park in Alaska mag dan een van de meest rustige plaatsen op aarde zijn, in de verte is toch het geluid van vliegtuigen te horen. In een Japans bos filosofeert een onderzoeker over geluidloosheid en hoe weldadig die is voor het menselijk organisme. Het bos en de stilte verminderen stress en dat is goed voor de algehele gezondheid van de mens.
Het is dan ook een behoorlijke schok om plotseling aan te belanden op de luidruchtigste plek op aarde: het festivalseizoen in Mumbai, India. Daar bezwijken de trommelvliezen bijna door het intense lawaai. Grappig en informatief zijn de metingen van alledaags geluid, waar de decibellen evengoed hun schade aanrichten. Geluidsoverlast is overal. Hoe kan een mens ontsnappen aan de herrie van het hedendaagse bestaan?
Mobiele telefoongebruikers lijken met hun onophoudelijke gechat in stilte te leven, maar dat online-bestaan levert evenzeer digitale herrie op. De menselijke hersenen krijgen nooit rust. De documentaire belicht ook religieuzen die hun geloof in stilte belijden. De Japanse theeceremonie kan daar gerust onder gerekend worden. Stilte is echter niet uitsluitend een religieus goed, het is vereist voor een gezond menselijk bestaan.
In Pursuit of Silence doet denken aan de film Koyaanisqatsi: Life Out of Balance van Godfrey Reggio uit 1982 waarin eveneens de op hol geslagen technologische wereld wordt beschouwd. Wat beide films zo treffend gemeen hebben, is dat ze het grote contrast tussen rust en verwoestende hectiek aantonen. In Pursuit of Silence is vooral een filosofisch pleidooi om de stilte te heroveren, we hebben het hard nodig om te overleven. Het lijkt welhaast een onmogelijke opgave.
Ulrik van Tongeren