De mens is thans ondergeschikt aan economie en technologie, in plaats van dat deze de mens dienen. Volgens René Grotenhuis kan en moet het geloof een contragewicht zijn voor een cultuur die zijn balans kwijt is.
door Hans Beerends
Heeft het christelijk geloof de wereld nog wat te bieden? René Grotenhuis denkt van wel. De 65-jarige Grotenhuis werkte na zijn studie theologie zes jaar als pastor. Vervolgens was hij achtereenvolgens werkzaam bij de ontwikkelingsorganisatie Novib en vluchtelingenorganisatie Pharos. Vanaf 2003 was hij tien jaar werkzaam als directeur van de katholieke ontwikkelingsorganisatie Cordaid.
Gedurende die periode schreef hij een aantal boeken over armoedebestrijding en de specifieke waarde van de christelijke/katholieke boodschap. Zijn nieuwe boek Van macht ontdaan is een hartstochtelijke poging aan te tonen welke blijvende betekenis deze boodschap heeft in een tijd waarin het ooit zo machtige instituut kerk van bijna alle macht is ontdaan.
Afbrokkeling instituut
De afbrokkeling van het rooms-katholieke instituut is volgens Grotenhuis een logische historische ontwikkeling die begon bij de reformatie in Noordwest Europa. Deze kreeg zijn vervolg met de opkomst van de West-Europese natiestaat en in de Franse en Amerikaanse revolutie eind 18e eeuw.
De huidige versnelde aftakeling is voor Grotenhuis het sluitstuk van een proces waardoor de kerk zijn legitimatie van politieke macht en moreel kompas verloor. Alles wat de middeleeuwse kerk deed op sociaal, economisch en politiek gebied is geleidelijk overgenomen door de staat en seculiere organisaties. Haar huidige strijd tegen abortus, condooms, euthanasie en homohuwelijk acht Grotenhuis een laatste vergeefse poging om haar positie als moreel kompas vast te houden.
Als sociaal betrokken en kritische katholiek treurt Grotenhuis niet bepaald over dit machtsverlies; liever kijkt hij naar de vele positieve sociale bewegingen die in de loop der tijd zijn ontstaan. Dat loopt van de middeleeuwse franciscaanse beweging tot de bevrijdingstheologie in Latijns-Amerika in de jaren ’70 en het beleid van de huidige paus Franciscus. De vernieuwingen werden door het instituut met argwaan bekeken en veelal verboden. Ook als pausen zelf vernieuwingen stimuleerden, kregen zij te maken met een afhoudende en tegenwerkende curie.
Pogingen om de geloofwaardigheid en de legitimiteit te herstellen, onder andere door het streven naar een zuivere kleine kerk, het meegaan op de markt van spiritualiteit of het concentreren op humanitair werk, ziet Grotenhuis als achterhoedegevechten die voorbij gaan aan de kern van de christelijke boodschap.
Dwaalweg humaniteit
Bij, wat hij noemt, de dwaalweg van de humaniteit, blijft hij wat langer en schroomvallig staan. Hij heeft namelijk niets tegen het bevorderen van humaniteit, als ontwikkelingswerker deed hij niets anders. Grotenhuis ervaart het echter niet als de kern van de christelijke boodschap. Terecht merkt hij op dat zorg voor elkaar en maatschappelijke betrokkenheid geen exclusief kenmerk is van het christendom. Om goed te zijn voor elkaar hoef je niet bij een kerkgemeenschap te horen. Sterker: ‘Humaniteit is de potentie van ieder mens, wat hij ook gelooft en uit welke levensovertuiging of ideologie hij of zij ook put’.
Toen ik deze zinsnede las, moest ik denken aan de gereformeerde Bas de Gaay Fortman die in zijn boek Moreel Erfgoed eveneens schrijft over humane deugden die ‘eeuwig behoren tot de kern van het menselijk zijn.’ Grotenhuis staat positief ten opzichte van humaniteit, maar het is niet de kern: ‘Het verduistert de kern van het geloof en verwart de opdracht die we als gelovigen hebben gekregen.’
Wat is dan wél de kern van de christelijke boodschap? Voor iemand die zoveel kritiek heeft op het instituut kerk, die als directeur van Cordaid projecten heeft gesteund van bevrijdingsbewegingen, die stelt dat geloven ook twijfelen is en humaniteit minstens zo veel buiten de kerk te vinden is, verwacht je een houding van gelovige vrijzinnigheid. Een vrijzinnigheid die vraagtekens zet bij traditionele kerkelijke leerstukken.
Kortom, iemand die, zoals steeds meer paters en dominees, het christendom ervaart als een sociale politieke beweging die zich keert tegen onrecht en onderdrukking, gelijk de eerste christenen zich keerden tegen de Romeinse bezetters en de met hen samenwerkende priesterkaste. Voor Grotenhuis betekent christendom echter meer. Wij christenen, schrijft hij, ‘leven vanuit de overtuiging dat Hij (God) ons eerst heeft lief gehad en dat onze liefde en zorg voor de naaste een antwoord is, een reactie op zijn liefde voor ons. Gelovig leven is leven vanuit de verlossing die ons in Jezus Christus is gegeven.’
Verlichtingsfundamentalisme
Orthodoxe geloofsuitingen als deze kom je niet vaak meer tegen in beschouwingen over maatschappelijke problemen. Gelovig of niet gelovig, maatschappelijke problemen worden gesignaleerd en geanalyseerd. Op basis van rationele argumenten wordt gezocht naar oplossingen. In zijn werk zal Grotenhuis daar zeker in zijn meegegaan, maar als gelovige ergert hij zich aan wat hij noemt een ‘verlichtingsfundamentalisme’ wat er vanuit gaat dat al het kwaad en het lijden in de samenleving in principe oplosbaar is, mits we ons verstand maar gebruiken.
In die ‘alles is uiteindelijk oplosbaar gedachte’ moet er ook altijd iemand of iets de schuld krijgen als zaken niet opgelost worden. Volgens de religieuze opvatting van Grotenhuis is het kwaad echter een werkelijkheid die zich in laatste instantie niet laat beteugelen door betere wetgeving. Religie, zo zegt hij, biedt gelovigen een perspectief van vergeving en verzoening. Men moet het kwaad in zichzelf benoemen en daar iets aan doen. Elkaar vergeven en mensen die kwaad berokkend hebben, zelfs al zijn het de ergste (oorlogs)misdadigers, weer liefdevol opnemen in de gemeenschap is voor hem de kern van het christelijk geloof.
Als voorbeeld noemt hij de verzoeningsrituelen in Zuid-Afrika na het verdwijnen van de apartheid en soortgelijke rituelen in Rwanda-Burundi na de slachtpartijen. Dat mensen niet meer openstaan voor geloof, kortom voor iets wat groter is dan hen zelf (transcendentie), wijt Grotenhuis aan het huidige neoliberale denken met zijn eenzijdige obsessie met economische groei en de onverzadigbare behoefte aan consumeren.
Geloof als contragewicht
Na honderd bladzijden uitleg over wat zijns inziens de meest waardevolle kern is van het christelijk geloof, komt Grotenhuis tot de conclusie dat het geloof een contragewicht moet en kan zijn voor een cultuur die zijn balans kwijt is. Het zou een noodzakelijk tegenwicht moeten zijn voor ‘het huidige maatschappelijk proces dat uiteindelijk de orde omkeert en de mens ondergeschikt maakt aan economie en technologie in plaats van dat deze de mens dienen.’
Al lezende voert Grotenhuis je mee in zijn worstelend en vertwijfelend zoeken naar waarden die hij wil behouden en historische structuren die mogen verdwijnen. De bijzondere nadruk die het christendom legt op vergeving, verzoening en de rol van de gemeenschap daarin is wellicht een punt waarin dit geloof zich onderscheidt van seculiere ideologieën. De rest van zijn conclusie, onder andere zijn afkeer van de huidige neoliberale consumptiemaatschappij, is iets waar ook veel ongelovigen zich in kunnen vinden.
Tegelijkertijd zijn er in de praktijk veel gelovigen die het neoliberale denken juist omhelzen. De opgeworpen vraag in de ondertiteling van zijn boek – over de mogelijke meerwaarde van christelijk geloof voor de wereld van vandaag – blijft voor mij grotendeels onbeantwoord. Toch is het een boeiend en hoopvol betoog want als gelovigen, randgelovigen, ex-gelovigen en ongelovigen zich gezamenlijk inzetten voor een menswaardiger wereld is er heel wat te winnen.
titel Van macht ontdaan – De betekenis van christelijk geloof voor de wereld van vandaag
auteur René Grotenhuis
uitgave Paperback, 160 p.
uitgeverij Abdij van Berne
isbn 978-90-8972-150-1
prijs € 16,90
Die Hans toch!
Blijf maar lief in sprookjes geloven hoor.
Ieder zijn keus maar waarom jouw lariekoek nu toch weer hier, na die groenslikse flapdrol Bassie de Gay Fortman, een plekkie krijgt, doet de vraag rijzen, of de redactie verdwaald, op weg naar een kroeg, bleef hangen in ‘n pelgrims-oord?
achter de hopeloze lezer verschuilt zich koos autoloos . kom op koos schrijf jij eens een artikel over de roemruchte kraakjaren , vooral toen jij met een aantal maten een kerk kraakte en achteraf zei dat die paters nog hadden meegeholpen . toch wel aardige lui vertelde je toen .
Geachte hopeloze,
Onder ons gezegd acht ik de kans niet bijster groot dat U zich een plekje in de Hemel zult weten te verwerven. Op zich niet zo erg want er is hier vandaag de dag toch al zo weinig plaats.
beter dit boek, en dergelijke boeken dan dat (gesubsidieerde) LGBT ‘Cultureel Marxisme’, de sodomisering van de maatschappij. K3 kreeg een songtekst aangeboden; vonden ze wel ‘cool’; promotie LGBT gericht op 8-10 jarigen.
Dat is geo-politiek.
Kijktip: Psychology of control State of Mind – Top Documentary
https://www.youtube.com/watch?v=afsmIKpJQwQ
Nog zo’n dieptepunt van beschaving: ‘De Kwis’, VARA – lollig (bedoeld) programma met gesponsorde content; hier spotten op de Gereformeerden in de zgn. ‘Bible-belt’, en cabaretiers de viroloog gaan spelen en die ff uitleggen dat ouders hun kinderen met een anti-kanker vaccin moeten laten injecteren – dat absoluut geen kanker aanvalt; en slechts tegen 2-5 van de >50 varianten van HPV bescherming kan bieden; mits het kind het virus nog niet in het lichaam heeft – waarop DOELBEWUST niet wordt gescreend!
http://www.npo.nl/de-kwis/26-11-2016/VARA_101381371 Kijk en luister vanaf 24 minuten.
Die Berends heeft vast ónder zijn t-shirt een kruisje hangen.
Maar de moedige schitterende foto, als hij die zelf gekozen heeft, zal hem kunnen steunen?
Blije lezer aan Guenevere van 29/11/2016 om 16:58:
Schitterend dat ook U eindelijk beseft (waren er dan twijfels?) dat ik god-zij-dank, godverdomme niet in de hemel (wat dat ook moge zijn???) welkom ben. Wat een jammerlijke onzin, U gelooft dus ook in sprookjes net zo als de schrijver van deze recensie(?)!
Door al dit geleuter blijft er nog maar bitter weinig over waar ooit deze webzine voor is bedoeld.