Volgens Naomi Klein dient voor verandering tevens het systeem dat de opkomst van Donald Trump c.s. mogelijk heeft gemaakt massaal afgewezen te worden.
door Hans Beerends
In het slothoofdstuk vat de Amerikaanse activiste annex publiciste haar betoog als volgt samen: ‘Trump is de logische eindfase van veel gevaarlijke verhalen die onze cultuur al heel lang opdist. Dat hebzucht goed is. Dat de Markt alles beheerst. Dat alles in het leven om geld draait. Dat blanke mensen beter zijn dan de rest. Dat de natuur er is om door ons geplunderd te worden. Dat kwetsbare groepen hun lot aan zich zelf te danken hebben en dat de een procent superrijken hun gouden torens verdienen.’
Haar betoog behelst een analyse van de opkomst van de Amerikaanse president Donald Trump, het waarom van de mislukte Clinton-campagne en de zwakte en verdeeldheid van links. Haar boek kan gelezen worden als een actuele uitwerking van haar eerdere publicaties, met name De Shockdoctrine uit 2007. In dat boek geeft ze aan dat bij het neoliberale streven sociale voorzieningen af te breken, publieke voorzieningen te privatiseren en winsten te maximaliseren, de heersende elite bewust gebruik maakt van natuur en andere rampen (orkaan Katrina, tsunami in Azië en de Irak-oorlog) om hervormingen door te drijven.
Volgens Klein zit het verschil tussen Trump en de regeringsperiodes van Busch, Clinton en in mindere mate van Obama niet zozeer in het beleid maar in de wijze waarop dit beleid werd en wordt verkocht. Bij Trumps voorgangers was er nog sprake van enige verhulling gekoppeld aan opportunisme en (schijn-)tolerantie, bij de huidige president is sprake van grove onbeschaamdheid. Dank zij of ondanks, het is maar hoe je het bekijkt, zagen progressieve bewegingen in de VS in de decennia voor de komst van Trump nog kans een aantal successen te boeken op het gebied van vrouwenrechten, de milieu- en klimaatpolitiek en in de strijd tegen racisme.
Dit alles, zo betoogt Klein, leidde tot woede onder malafide kredietverstrekkers, oorlogsprofiteurs en milieuvervuilers. Om verder winstverlies te voorkomen greep Trump, en de groep welgestelden rondom hem, de regeringsmacht. De neergang van liberaal en sociaaldemocratisch links wijt Klein aan de leegheid van de Amerikaanse cultuur waarin de aankoop van lifestyle schoenen, kleding en zoveel andere zaken de geborgenheid van verdwenen gemeenschappen dient te compenseren.
Fouten van de Hillary Clinton-campagne
Tijdens de verkiezingscampagne beschuldigde Trump diens opponent Clinton er van dat zij alleen maar bezig was de belangen van radicale seksuele minderheden te verdedigen en dat Hillary en Bill Clinton, en de hele hippe groep om hen heen, geen enkel oog hadden voor de noden van de blanke arbeidersklasse.
Natuurlijk wees Hillary die aantijging van de hand, maar na de overwinning van Trump kwam diezelfde kritiek al gauw ook van links. In The New York Times kreeg Clinton van historicus Mark Lila het verwijt dat zij in haar campagne zich expliciet richtte op afro-Amerikaanse, Hispanos, LGBT en vrouwelijke kiezers. Deze verkiezingsretoriek heeft, aldus Lila, verhinderd dat het progressieve liberalisme zich kon presenteren als een ‘verenigde kracht die in staat was om te regeren’.
Klein is het daar gedeeltelijk mee eens. Zij vindt het goed dat aandacht gegeven werd aan de onderdrukking van genoemde minderheden, maar zij verwijt Clinton dat zij geen kritiek leverde op het economisch systeem die deze ongelijkheid heeft voortgebracht. Clinton zou overigens, aldus Klein, geen geloofwaardig verhaal kunnen houden over de positie van blanke arbeiders omdat zij zelf en haar man het neoliberalisme volledig omarmen.
De voorkeur van Klein ging uit naar Berni Sanders. Hem verwijt ze overigens dat hij precies het tegenovergestelde van wat Clinton deed, namelijk weinig aandacht geven aan bovengenoemde minderheden en vooral aandacht voor het onrechtvaardige sociaaleconomische systeem. Dat laatste is volgens haar ook de reden dat Sanders door het establishment van de democratische partij is tegengewerkt.
Kritiek op de Davos-klasse
In haar Nee-campagne tegen het systeem keert Klein zich ook tegen sociaalliberale kapitalisten als Bill Gates, Warren Buffet, Mark Zuckerberg en rijke beroemdheden als Oprah en Bono. Zij noemt deze mensen liefdadigheidskapitalisten die onderdeel uitmaken van de door haar zogenoemde Davos-klasse, het hechte netwerk van miljardairs, wereldleiders, CEO’s uit het bankwezen en technologische industrie en glamour uitstralende filmsterren die jaarlijks bijeenkomen op het World Economic Forum in het Zwitserse plaatsje Davos.
Dat de meerderheid van de bezoekers van deze topontmoetingen kapitalistisch denken (incl. het staatskapitalistische denken van de Chinese leider) is een feit. Dat wil echter niet zeggen dat zij geen enkel oog hebben voor klimaat, milieu en armoede; problemen die uiteindelijk ook het bestaande economische systeem bedreigen. Mensen als multimiljonair George Soros, Forum-oprichter Klaus Schwab, Unilever-topman Paul Polman, Warren Buffet e.a. waarschuwen er al jaren voor dat het bestaande economische systeem bij ongewijzigd beleid dreigt in te storten. Ze pleiten voor duurzaamheid, maatregelen tegen klimaatverandering en milieuvervuiling en het tegengaan van de groeiende inkomenskloof.
Dergelijke pleidooien, ontstaan vanuit een verlicht eigenbelang, kan je, uitgaande van een zuivere ideale samenleving, verwerpen. Maar je kan ook vanuit strategische overwegingen gebruik maken van deze zorg en van de verdeeldheid onder kapitalistische voorlieden. Klein sneert dat ‘velen uit die elegant progressief ingestelde wereld het feit verafschuwden dat Trump president werd’ en dat ‘Trump zelfs de woede op deze kliek aanboorde’. Een paar zinnen later wordt Trump en ‘deze kliek’ door haar op één hoop gegooid.
Voorbijgaand aan de zorg van een deel van de elite, vestigt Klein haar hoop op het ontstaan van een brede volksbeweging die zich niet alleen keert tegen Trump en zijn uitwassen maar tegen het hele systeem die mensen als Trump voortbrengt. Het zou natuurlijk mooi zijn als de strapatsen van Trump zouden leiden tot een dergelijke massale mentaliteitsverandering van het Amerikaanse volk, mij lijkt het echter weinig realistisch.
titel Nee is niet genoeg – Tegen Trumps shockpolitiek, voor de wereld die we nodig hebben
auteur Naomi Klein
uitgave Paperback/E-book
uitgever De Geus, 2017
prijs € 11,99
isbn 9789044539318