Met zijn talent voor het combineren van rauw realisme en zijn droge gevoel voor humor heeft regisseur Aki Kaurismäki de status van cultheld bereikt.
Sinds 1983 verbaast de 60-jarige Finse regisseur Aki Kaurismäki de wereld met tegendraadse en excentrieke films. In zijn werk wordt het leven van mensen belicht die onder miserabele omstandigheden verkeren maar desondanks proberen er het beste van te maken. Het zijn melancholische vertellingen die nooit sentimenteel zijn terwijl de gortdroge absurdistische humor ze niet al te naargeestig maakt.
De typische Kaurismäki-filmstijl kenmerkt zich door statische beelden en lang aangehouden shots waarbij de camera afstand houdt. Zijn personages zijn zwijgzaam en in zichzelf gekeerd. Intensief gebruik van alcohol en sigaretten maken hun dagelijkse miserie dragelijk. Of het nu de Finse tango, folkmuziek of rock betreft, de alom aanwezige melancholische muziek is sfeerbepalend.
Het maakt niet uit of de films van Kaurismäki in Helsinki, Amerika, Frankrijk of Londen worden opgenomen want hij neemt al dertig jaar lang een vaste keur aan Finse acteurs mee. Zoals Kati Outinen die steevast excelleert. De dvd-box Aki Kaurismäki – The Essential 5 bevat vijf lange speelfilms en twee korte: Leningrad Cowboys Go America (1989), The Match Factory Girl (2000), The Man Without Past (2002), Le Havre (2011), The Other Side Of Hope (2017), Those Were The Days (1992) en Valimo (2007).
Alhoewel Kaurismäki al in 1983 debuteerde, vond zijn internationale doorbraak in 1989 plaats met Leningrad Cowboys Go America. Een krankzinnig hilarisch verhaal over een stel bezopen muzikanten dat met het lijk van een overleden maat naar Amerika trekt om carrière te maken. Inmiddels is het verworden tot een cultfilm, met een vervolgfilm, concertfilm en de muziekvideo Those Were The Days. Alleen al door hun bizarre uiterlijk vormen de in het zwart geklede muzikanten met hun vreemde kuifkapsels en puntschoenen voor uitzinnige slapstick.
The Match Factory Girl is een van Kaurismäki’s beste films, en tevens meest pessimistische. Bij aanvang wordt op documentaire-achtige wijze de fabricage van lucifers getoond. Kati Outinen speelt de fabrieksarbeidster Iris die bij haar onvriendelijke ouders woont. In de plaatselijke discotheek is ze een muurbloempje. Desondanks valt ze voor een gladjanus die naderhand getrouwd blijkt te zijn. Iris zint op wraak en koopt rattengif. Het betreft hier een uitgebeend vormgegeven portret van het afstompende leven van een eenzame jonge vrouw.
Op de een of andere manier weten de onfortuinlijke personages in het oeuvre van Kaurismäki meestal wel hulp te vinden, Iris echter niet. In The Man Without A Past bijvoorbeeld wordt een man op zijn hoofd geslagen terwijl hij op een bankje in het park zit. Hij raakt erdoor zijn geheugen en identiteit kwijt. De man krijgt vervolgens hulp aangeboden van een gezelschap excentrieke mislukkelingen en vindt zelfs de liefde. Hier schemert het oprechte idealisme van Kaurismäki door. The Man Without A Past biedt de ideale mix van sociale kritiek en humor. Het is een prachtige film die gezien kan worden als een soort voorstudie voor de twee laatste films van de regisseur.
Met Le Havre behandelt Kaurismäki de vluchtelingenproblematiek, een thema waar hij al jaren mee begaan is. In de film helpt een oude man de jonge vluchteling Idrissa uit Gabon te ontsnappen uit de klauwen van de onbarmhartige overheid. In The Other Side Of Hope wordt de Syrische vluchteling Khaled op vergelijkbare wijze geholpen door medestanders om zijn uitzetting te voorkomen. Kaurismäki wil met beide films het ongelijk van de Finse overheid inzake het vluchtelingenbeleid aantonen.
De hard optredende Finse overheid tegenover de nobele vluchtelingen is uiteindelijk een nogal zwart-wit voorstelling van zaken. Maar dat is juist het punt, Le Havre en The Other Side Of Hope zijn in feite sprookjes. De grimmige realiteit van de massa-immigratie naar Europa zal als thema niet snel in een film van de regisseur opduiken. Dat neemt niet weg dat het wel degelijk fraaie films zijn. Ze wekken de nieuwsgierigheid op naar het derde deel van deze zogenoemde haventrilogie.
Na Le Havre heeft Kaurismäki zijn afscheid als filmmaker aangekondigd. De cineast weigert halsstarrig digitaal te gaan. Er zijn bovendien bijna geen filmlaboratoriums meer in Europa te vinden voor het ontwikkelen van celluloid. Het zou jammer zijn als Kaurismäki om deze reden stopt met zijn werk. Dat zou een groot gemis zijn voor de wereldcinema.
Ulrik van Tongeren
Dvd-box Kaurismäki: The Essential 5 wordt uitgebracht door Cinemien die tevens The Match Factory Girl opnieuw heeft uitgebracht voor vertoning in de bioscoop.