Een groot deel van de arbeidsplaatsen bestaat volgens David Graeber uit nepbanen: ‘Er is ongelooflijk veel dode tijd’.

De Volkskrant nam het afgelopen weekend de Amerikaanse antropoloog David Graeber op de korrel die het boek Bullshitjobs schreef. Een groot deel van de arbeidsplaatsen, zo’n 40 procent, schijnt volgens de man uit nepbanen te bestaan. Bijvoorbeeld een receptionist die bij gebrek aan bezoekers en telefoontjes eens per week de snoeppot vult en uit verveling de klok opwindt. Dat kan alleen maar bij de overheid denk je dan. (Wat mij aan Een heilige van de horlogerie van Willem Frederik Hermans doet denken, een verhaal over de nutteloosheid van het leven – maar dit terzijde.)

Veel mensen spreekt het onderwerp aan, want het boek loopt als een tierelier. Alleen schijnt Graeber het niet zo nauw te nemen met de cijfers. Toen de interviewer hem daarover vragen stelde, beende de antropoloog tot tweemaal toe boos weg uit het interview. „We zouden het hier niet over hebben!”, luidde het argument voor zijn gedrag.

Volgens de krant ‘suggereren vier grotere onderzoeken maar 5 tot 10 procent bullshitjobs’. Graeber lult dus uit z’n nek. Wat de columniste van de (maan)dag deed smalen: ‘thuis rekenen we deze boekjesmultiplier tot de ijzeren wet van de bullshiteconomie’. Om vervolgens lof toe te zwaaien aan haar collega die de hoogleraar aan de London School of Economics door het ijs liet zakken. Terwijl ik nadacht over het woord ‘suggereren’ en om welke ‘grotere onderzoeken’ het ging, waarover geen nadere uitleg, maar wel kritiekloos nagekakeld door de columniste van de dag. Zou je dit geen ‘bullshitjournalistiek’ kunnen noemen?

Dat Graeber als wetenschapper allergisch is voor cijfers komt wel meer voor in die kringen. Je hebt ook wetenschappers die zich uitsluitend op cijfers baseren, maar die blijken geregeld, wel of geen opzet, niet te kloppen. Een gevoel van me zegt trouwens dat hij met die 40 procent nogal aan de lage kant zit. Vooral wanneer Graeber beweert dat hij de ‘bullshittisering’ van nuttige banen bedoelt. Bijvoorbeeld in de gezondheidszorg waar men bergen papieren moet invullen dat ten koste gaat van het echte werk.

Zelf zie ik nog een ander kwalijker soort bullshitjobs. Hoe zat het ook al weer met de crisis? Nephypotheken, nepverzekeringen, nepleningen… Als gevolg daarvan vielen een paar jaar later banken, scholenkoepels en wooncorporaties om je heen neer als rotte appels in een slecht onderhouden boomgaard. Bullshitmanagers ondersteund door ‘bullshittende’, oftewel jaknikkende, afdelingen hadden vrij spel. Pseudomanagementslagen die als kankergezwellen organisaties overwoekerden met overbodig (goed betaald) werk. Is die bullshit veranderd? Mijn gevoel zegt hooguit 5 tot 10 procent.

De opvallendste bewijsvoering van de columniste van de dag is wel dat het CBS (Centraal Bureau Statistiek) op andere cijfers uitkomt dan Graeber. Waar ik al bang voor was, onze nationale thermometer wordt genoemd als autoriteit waar je niet om heen kan,  maar er wordt geen nadere uitleg gegeven over het percentage en welk onderzoek. Google maar… Bestaat er wel een onderzoek over? Werken er geen onderzoeksjournalisten bij de Volkskrant die dat instituut eens onder de loep kunnen nemen? Want weer een gevoel van mij – ik lijd aan cijferallergie, wat dat betreft lijk ik een politicus van de VVD in het dividend-debat – zegt mij dat sowieso een aanzienlijk deel van de onderzoeken van het CBS gebaseerd is op bullshit.

Veel onderzoeken zijn bruikbaar, evenveel niet. Hoeveel van de onderzochte data verdwijnt niet (bij voorbaat) in een la? Onderzoeken die bedoeld zijn politici te pleasen waardoor men in feite bezig is met verplaatsen van lucht. Zeg maar wetenschappers die de snoeppot vullen of de klok eens per week gelijk zetten. De collateral damage, oftewel ongebruikte data, van de onderzoeksindustrie.

Om maar te zwijgen over de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid, het Centraal Plan Bureau, Sociaal Cultureel Planbureau of de peperdure ideetjes van de ontelbare human resource management-, marketing– en communicatieafdelingen die creatieve dingen bedenken om zichzelf in stand te houden. Welke dingen dat zijn? Vraag het ze en je krijgt een vage powerpoint presentatie voor je kiezen vol bullshit.

Ron Kretzschmar