Het Previously Unreleased zomerprogramma van Eye Filmmuseum en de FilmHallen in Amsterdam vertoont films die in Nederland niet in roulatie zijn gegaan. Een inspirerende mix van redelijk publieksvriendelijke films en toegankelijke avant garde werken.
Tangerine (2015) van de Amerikaanse regisseur Sean Baker vermeldt trots in de aftiteling dat de film werd opgenomen in Hollywood. Het is in het groezeligste deel van Tinseltown waar de transgenders Sin-Dee en Alexandra hun wilde avonturen beleven. De vrouwen zijn prostituee en hartsvriendinnen. Sin-Dee is bedrogen door haar vriend die tevens haar pooier is. De vertelling behelst de wraaktocht van Sin-Dee naar de overspeligen, Alexandra helpt haar met tegenzin.
Baker maakt uitsluitend films over marginale mensen in hopeloze situaties en doet dat met een behoorlijke dosis humor en met respect. Het is een wervelende film die raak de rafelranden van Hollywood belicht. Verbazingwekkend dat de productie met een iPhone is opgenomen, menige met grote middelen gemaakte film ziet er slechter uit. Tangerine lijkt een voorstudie van zijn latere The Florida Project (2017) te zijn.
Niettemin is Tangerine meeslepender en grappiger dan de duurdere opvolger, maar ook kleurrijker, gewaagder en taboedoorbrekend. Alleen al omdat het de rauwe kanten van een bijzondere subcultuur toont. De zwarte humor is onweerstaanbaar. Als Sin-Dee haar rivale vindt, sleept ze die gedurende de hele film met zich mee. Niemand kijkt daar van op, dat is blijkbaar normaal in Los Angeles. De spetterende komische finale mag er wezen, alsmede een hilarische zijlijn over een Armeense taxichauffeur.
Rey (2017) van de Chileens-Amerikaanse filmmaker Niles Atallah biedt een originele en mystificerende blik op een stuk vergeten geschiedenis. De Franse advocaat en avonturier Orélie-Antoine de Tounens toog in 1860 naar Araucania in Chili en Patagonië, op het zuidelijkste punt van Zuid-Amerika. De Fransman claimde dat hij door de oorspronkelijke bewoners van het gebied, de Mapuche, tot koning werd uitgeroepen. De bedoeling was om samen met de inheemsen autonomie te verwerven.
De Chileense regering verklaarde de man echter voor krankzinnig waarna hij werd gedeporteerd. De Tounens stierf in 1878 in Frankrijk zonder ooit internationale erkenning te hebben gekregen. Gebaseerd op ware feiten is de historische reconstructie van Atallah subjectief en oorspronkelijk. Hij mixt gevonden archiefbeelden met zelf geschoten 8mm en 16mm film. Dat filmmateriaal begroef hij vervolgens in zijn tuin om de half vergane films van het begin van de vorige eeuw na te bootsen. De vlekkerige beelden als resultaat zijn het fraaist.
In sommige scènes, zoals die in de rechtbank, hebben de acteurs grote en primitieve maskers op. Dat is volgens de regisseur om de kunstmatigheid van de historische reconstructie te benadrukken. Dergelijke artistieke ingrepen houden de kijker op afstand. Rey is niet bedoeld als geschiedenisles, want teveel blijft onduidelijk over wat zich werkelijk heeft afgespeeld. De Tounens wordt neergezet als een mythisch personage, Atallah laat genoeg ruimte voor de kijker om zelf conclusies over de man te trekken.
Het regiedebuut van de gezusters Kate en Laura Mulleavy, de film Woodshock (2017) is een intrigerende drugsfilm. Hoofdpersoon Theresa, gespeeld door Kirsten Dunst, werkt op een afgiftepunt voor medicinale cannabis. Dat is de kat op het spek binden aangezien de vrouw in een waas van cannabisverslaving leeft. Met alle mogelijke middelen hebben de filmmakers de sensatie van het drugsgebruik tastbaar willen maken. Er wordt inventief met licht en reflecties gespeeld om de nevelige belevingswereld van Theresa recht te doen.
Nochtans valt de film niet te vergelijken met de psychedelische drugsfilms uit de jaren ’60 en ’70. Woodshock is niet zo zweverig, de onaangename realiteit wordt niet verhuld. Theresa heeft aan het begin van de film op haar stervende moeder met een vergiftigde joint euthanasie gepleegd. Vervolgens wentelt zij zich in verdriet en schuldgevoel, en rookt stug door. Het laatste deel van de film is tamelijk wild en manisch, al gaat het slot te ver. Desondanks een zonderlinge en hypnotiserende film.
De speelfilm Hot Country, Cold Winter (2016) van David Safarian handelt over een Armeense familie die begin jaren ’90 in Jerevan leeft, de hoofdstad van Armenië. Het barre klimaat is legendarisch, tot in het voorjaar ligt er sneeuw. Vlak na het vallen van de Muur waren de levensomstandigheden voor de Armeense bevolking extra zwaar omdat er grote problemen waren met de energievoorziening. De film zit, ondanks alle ellende, vol humor. Samen zien te overleven schept een band.
De gebeurtenissen zijn gebaseerd op eigen ervaringen van de filmmaker. Met de Armeense genocide in 1915, uitgevoerd onder bevel van de Jong-Turken in het Ottomaanse Rijk met 1.500.000 doden als gevolg, heeft de bevolking opgezadeld met een niet te bevatten trauma. Regisseur Safarian maakte 25 jaar geleden zijn speelfilmdebuut met Lost Paradise, de sterkste reflectie van deze volkerenmoord. Hot Country, Cold Winter is een onvergetelijke melancholische komedie gemaakt door een uniek filmtalent.
Ulrik van Tongeren