Over gemaakte fouten in de Volkskrant stelt de hoofdredactie dat ‘nepnieuws ook gewoon een mening is’. En over meningen gaat de krant niet. Heeft iedereen recht op zijn eigen waarheid?

     door Jos van Oijen

Vorige week publiceerde de Volkskrant een artikel waarin wordt gewaarschuwd dat antisemitisme steeds meer mainstream wordt. Op hetzelfde moment verdedigde woordvoerder Melle Drenthe namens de hoofdredactie van de Volkskrant in een correspondentie met mij schrijnende publicaties waarin Afrikaanse slachtoffers van genocide worden gekwetst en belasterd zonder enige vorm van wederhoor.

Aanleiding was een discussie over nepnieuws in de reguliere media met betrekking tot de genocide tegen de Tutsi’s. De afgelopen vier jaar heb ik voor Ravage al een aantal opvallende voorbeelden geanalyseerd. Ook de Volkskrant heeft desinformatie gepubliceerd maar weigert, net als alle andere media, om iets te rectificeren. Het zou slechts om meningen gaan, ook als die zijn geformuleerd als feiten.

   Voorbeelden

Cognitieve dissonantie is meestal doorslaggevend bij het ontkennen van fouten. Wie geeft er graag publiekelijk toe dat hij/zij stommiteiten begaat, nietwaar? Daarom heb ik tien duidelijke voorbeelden van nepnieuws naar de Volkskrant gestuurd, waarvan er één uit hun krant kwam. Zou gedeelde smart wel tot een open gesprek over de problematiek leiden?

‘Ik ben het gewoon met je oneens’, laat Drenthe na eindeloos gedraai via email weten. ‘Ik vind dat het bronnenmateriaal dat je meestuurt aantoont dat hier op verschillende manieren tegenaan gekeken wordt, en dat je als krant dan beide partijen aan het woord zou moeten laten. Een krant biedt voedingsbodem aan discussie en niet aan dogmatiek.’

Maar ging de kritiek niet juist over het ontbreken van wederhoor en discussie? En dragen de opgestuurde voorbeelden – van gesjoemel met gerechtelijke documenten, liegen over de inhoud van mensenrechtenrapporten, verhalen toeschrijven aan bronnen die dat zelf ontkennen, het eenzijdig en zonder nuancering interviewen van personen met een politiek of zakelijk belang, etc. – bij aan een gebalanceerde berichtgeving?

‘Zoals ik al eerder zei, is dit een historische discussie’, stelt de woordvoerder tenslotte, ‘met twee kanten, waarin u heel duidelijk aan één kant staat. Maar er zijn veel mensen te vinden die het andere standpunt innemen.’

Drenthe stuurde zelfs een voorbeeld mee van wat hij onder dat andere standpunt verstaat: een interview van Ann Garrison met Charles Kambanda, twee bekende genocide-ontkenners, gepubliceerd op Global Research  (een digitaal platform voor alternatieve, radicaal anti-imperialistische ‘meningen’) en gebaseerd op nepnieuws waarvan je de correcte feiten gewoon kunt opzoeken. Kambanda heeft de Tutsi-genocide niet alleen een hoax genoemd, maar hij geeft ook openlijk steun aan de Hutu-terreurbeweging FDLR in Congo, die hij omschrijft als vrijheidsstrijders.

   Vrij Nederland

De Volkskrant is niet het enige medium waar men er zo over denkt. In een vergelijkbare discussie stelde Vrij Nederland eerder dat het geen medium is voor de verspreiding van feitelijke berichten. De lezers zouden best weten dat het een opinieblad is dat alleen meningen publiceert.

Maar toen een paar verdachten van genocide werden uitgeleverd aan Rwanda stond er buiten het detentiecentrum een 16-koppig koor psalmen voor ze te zingen, mede omdat een journalist van Vrij Nederland zou hebben aangetoond dat ze zelf slachtoffers waren – van politieke vervolging en meineed plegende getuigen – hoewel die beweringen niet waren geverifieerd.

Vorig jaar werd een artikel uit Vrij Nederland gebruikt als betrouwbare bron door een groep studenten van de Vrije Universiteit, die in een controversieel boek overlevenden van de genocide, en zelfs een regelrechte held, belasterden om de onschuld van een openlijk racistische dader aan te tonen.

Onderhand raken niet alleen gewone nieuwsconsumenten de draad kwijt. Vorig jaar werd Christiaan de Beule, een andere beruchte ontkenner van de genocide tegen de Tutsi’s, doodleuk uitgenodigd in het Haagse perscentrum Nieuwspoort als ‘deskundige’, zonder dat er activisten of politici kritische vragen over stelden zoals dat een jaar eerder wel gebeurde bij David Irving, ontkenner van de Holocaust.

   Feiten en meningen

De reactie van de Volkskrant maakt nog eens duidelijk dat het verschil tussen feiten en meningen niet goed in beeld is bij de media in Nederland. En zo ingewikkeld lijkt het toch niet. Een feit is volgens Van Dale een ‘gebeurtenis of omstandigheid waarvan de werkelijkheid vaststaat’. Een mening, daarentegen, is ‘hoe je over een bepaalde zaak denkt’.

Nepnieuws valt onder geen van deze twee categorieën te scharen. Denken mag natuurlijk, maar feiten fabriceren om de publieke opinie te manipuleren? Liever niet. Dat het toch serieus wordt genomen, stemt weinig hoopvol.

Zoals de Volkskrant aantoont zijn we nog steeds redelijk bestand tegen antisemitisme en opflakkerend fascisme. Maar zodra het over vergelijkbare zaken gaat die niet direct herinneringen aan marcherende nazi’s oproepen, blijkt de weerstand volledig weg te vallen.